- برگۀ نخست
- /
- مقالات
- /
- کشورهای منتخب
- /
- مطالعه موردی صنعت ماشین‌سازی ایتالیا
مطالعه موردی صنعت ماشین‌سازی ایتالیا
ایتالیا نهمین اقتصاد بزرگ جهان بوده و یکی از اعضای اصلی اقتصادی در اتحادیه اروپا، گروه G20 و 7 قدرت بزرگ جهانی (کشورهای G7) قلمداد می‌شود. تقریباً سه‌چهارم کل تولید ناخالص داخلی این کشور را بخش خدمات تشکیل داده و حدود 65 درصد از کل افراد شاغل این کشور را شامل می‌شود. تولید مهم‌ترین زیربخش در حوزه صنعت ایتالیا به شمار می‌رود و این کشور در زمینه تولید کالاهای باکیفیت، تخصصی دیرینه دارد که عمدتاً توسط شرکت‌های کوچک و متوسط انجام می‌شود.
تاریخچه ایتالیا پس از جنگ جهانی دوم و دوران معاصر
بارزترین ویژگی توسعه اقتصادی ایتالیا پس از جنگ جهانی دوم، افزایش چشمگیر تولید و به‌ویژه صادرات بود و طرح مارشال (1948-1951)، برنامه‌ای تحت حمایت ایالات متحده برای بازسازی اقتصادهای پس از جنگ اروپای غربی، مهم‌ترین محرک این روند بود. با فروکش‌کردن زبانه‌های آتش جنگ جهانی دوم، دولت جدید ایتالیا کنترل‌هایی را که در زمان فاشیست‌ها با هدف کنترل دولتی بر صنایع ایجاد شده بود، کنار گذاشت و با حمایت همه احزاب و اتحادیه‌های کارگری برنامه بازسازی دوساله (1945-1947) این کشور را تصویب گردید. با اجرای این برنامه تا سال 1948، روند تولید صنعتی ایتالیا به سطح قبل از جنگ بازگشت و پس از مدت کوتاهی با آغاز جنگ در شبه جزیره کره، فرصت برای توسعه صنعتی این کشور با رویکرد صادرات تجهیزات و ادوات صنعتی و نظامی برای طرفین درگیری شتاب گرفت و به عبارت دیگر، تولید با هدف ارسال به جنگ کره (53-1950) به‌عنوان یک محرک برای رشد اقتصادی و صنعتی ایتالیا ایفای نقش نمود.
همچنین ایتالیا با توسعه سیطره خود بر لیبی و غارت نفت این کشور توانست کمبود منابع انرژی خود را جبران کرده، همچنین دسترسی ارزان به مواد خام را برای صنایع خود به ارمغان آورد. همچنین، با سرازیرشدن سیل مهاجران روستایی به شهرها، نیروی کار ارزان برای صنایع این کشور فراهم شد و دولت نیز با کنترل نرخ مالیات‌ها و فراهم‌کردن زیرساخت‌های اعطای وام ارزان به صنایع، بسترهای توسعه سرمایه‌گذاری را مهیا نمود.
بین سال‌های 1950 تا 1963، رشد اقتصاد به طرز شگفت‌آوری ثابت باقی ماند و تولید ناخالص داخلی این کشور در این بازه زمانی سالانه به طور متوسط 5.9 درصد رشد را در سال تجربه کرد که سریع‌ترین رشد در بین کشورهای اروپایی بود. همچنین، رشد صنعتی نیز به طور متوسط 10 درصد بود. در این بازه زمانی، اقتصاد ایتالیا شاهد نرخ اشتغال کامل بوده و در سال 1963 به‌واسطه شرکت‌های مادر (هولدینگ) دولتی خود و فعالیت این بنگاه‌ها در اقتصاد، سهم سرمایه‌گذاری به 27 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور رسید [5]. قبل از دهه 1980، شرکت‌های دولتی ایتالیا محرک‌های کلیدی رشد به شمار می‌رفتند؛ بااین‌حال، از اواسط دهه 1980، بخش دولتی شروع به ایجاد تغییر در روند عملکرد نمود. تاریخ تولید ایتالیا بین سال‌های 1861 و 1973 را می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد:
- رشد نسبتاً آهسته (1896-1861)؛
- شتاب گرفتن رشد (1896-1913)؛
- تولید سریع و رشد بهره‌وری نیروی کار (1922-1929)؛
- رشد آهسته، حمایت، تجدید ارزش پول، رکود بزرگ، تحریم‌ها و خودکامگی (1929-1939)؛
- موج طولانی رشد جبرانی (1951-1973).
این بین، دوره چندساله دو جنگ جهانی را می‌توان به‌عنوان «دهه‌های ازدست‌رفته» توصیف کرد.
سیاست‌های افقی مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI)
مداخلات سیاسی مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) در دهه 1930 عمدتاً عمودی و بر موضوعات بخشی یا محلی متمرکز بود. بااین‌حال، این مؤسسه از همان ابتدا دو مأموریت افقی را در نظر گرفت که در دوره پس از جنگ، محوری‌تر شد: “آموزش فنی و مدیریتی کارکنان صنعتی” و “تمرکز بر تحقیق و نوآوری فناوری”.
آموزش فنی و مدیریتی کارکنان صنعتی
از زمانی که مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) به‌عنوان یک هولدینگ دولتی دائمی معرفی شد، ماده 39 اساسنامه آن به تخصیص 10 درصد از سود خالص این هولدینگ به آموزش و بازآموزی کارگران، تکنسین‌ها و مدیران اختصاص یافت. به عبارت دیگر، رویکرد کلان مدیریت این مؤسسه از همان ابتدا آموزش فنی و مدیریتی را به‌عنوان یک رسالت بزرگِ همگانی برای ملت دانسته و فلسفه و زیربنای رویکرد آن با سخنان اولین رئیس این مجموعه، آلبرتو بندوس در سال 1938 برای شرکت‌کنندگان اولین دوره آموزشی تحت حمایت این مؤسسه برای مدیران تبیین گردید: “مهم نیست که توالی وقایع باعث شود برای شرکت‌هایی کار کنید که تحت کنترل مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) نیستند. این مؤسسه از طریق آموزش شما در صدد ایجاد یک طبقه مدیریتی منتخب است که بداند تجربه و شهود، همه چیز نیست؛ زیرا صنعتگر باید به تکنیک و علم اهمیت دهد.”
متن زیر، از یک سند داخلی مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI)، حس مأموریت برای کشور را بیان می‌کند: “آماده‌سازی گسترده جوانان برای مشاغل صنعتی را نمی‌توان توسط بنگاه‌های متعلق به گروه‌های خصوصی انجام داد، آن‌ها هیچ علاقه‌ای به انجام این کار نداشتند. […] بنابراین، این یک کارکرد اساسی است که مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) می‌تواند به نفع پیشرفت فنی و تولید انجام دهد.” در سال 1941، 14900 نفر از 160000 کارمند مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا در دوره‌های کارآموزی یا تخصصی شرکت کردند و در شرکت‌های این مؤسسه، 17 مدرسه آموزشی با 7000 شرکت‌کننده بین 14 تا 17 سال، برنامه‌های آموزشی مختلفی را با مدت شش‌ماه تا سه سال ارائه کردند. با توجه به دوره‌های آماده‌سازی مشاغل تجاری برای مدیران و تکنسین‌های آینده، مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) از سال 1938 تا 1941 به طور مستقیم برنامه‌های آموزشی را در چندین بخش (مکانیک، الکترومکانیک، فولادسازی، شیمی و معدن) با آموزش بیش از 200 جوان اجرا کرد. این دوره‌ها یک سال به طول انجامید و در مرحله اول، شرکت‌کنندگان دروس سازمان‌دهی تجاری، حسابداری مالی، تعیین هزینه و مدیریت فنی کارخانه‌های صنعتی و همچنین کلاس‌های تکنولوژیکی ویژه را گذراندند. سپس، آن‌ها شش‌ماه بعدی را در یک یا دو شرکت سپری کرده و در چند کار تخصص داشتند. مأموریت این مؤسسه برای آموزش طبقه مدیریتی آینده کشور در سال 1941 و زمانی که سهم سودی که قرار بود به صندوق آموزش منتقل شود از 10 به 15 درصد افزایش یافت، تقویت شد.
تمرکز بر تحقیق و نوآوری فناوری
مأموریت افقی دیگری که مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) در مراحل اولیه خود پذیرفت، تحقیقات علمی و کاربردهای صنعتی آن بود. در پایان دهه 1930، همکاری‌های رسمی با شورای ملی تحقیقات و شرکت‌های آن در دستور کار قرار گرفت. برای نمونه، همه این تلاش‌ها، هرچند از نظر کمیت اندک بود ولی، نشان‌دهنده تمرکز اولیه IRI بر تحقیقات علمی و نوآوری‌های فناوری بود. این امر، مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) و شرکت‌های آن را به مکانی جذاب برای همکاری بهترین دانشمندان کشور تبدیل کرد. برخی از برجسته‌ترین افراد نیز به سمَت‌های مدیریتی در برخی از شرکت‌های پیشرو منصوب شدند. به‌عنوان مثال، تأسیسات تحقیقاتی روی لاستیک مصنوعی مستقر در آزمایشگاه IRI-Pirelli در میلان، توسط پروفسور جولیو ناتا، شیمی‌دان مشهور ایتالیایی رهبری می‌شد. در آنجا بود که پروفسور ناتا، کار خود را بر روی پلیمریزاسیون استریو اختصاصی آغاز کرد و منجر به کشف پلی‌پروپیلن ایزوتاکتیک شد که به خاطر آن، جایزه نوبل شیمی را در سال 1963 دریافت کرد.
همان‌طور که اشاره شد، مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) به‌عنوان یک راه حل موقت به‌منظور پاسخگویی و حل بحران‌های بانکی تأسیس شد و در ابتدا بنا بود تا با بازسازی شرکت‌ها و تحویل آن‌ها به بخش خصوصی، این وظیفه را انجام دهد؛ اما با شکست در جذب سرمایه خصوصی و همچنین درک این موضوع که مؤسسه بازسازی صنعتی ایتالیا (IRI) می‌توانست به ابزاری قدرتمند برای تکمیل اهداف سیاست اقتصادی ملی دولت‌ها تبدیل شود، این مؤسسه با تصویب اساسنامه جدید در دسامبر 1937، به یک شرکت دولتی فعال در عرصه سیاست‌گذاری، فراتر از منطقی‌سازی دارایی‌های مالی آن (همگونی در سرمایه‌گذاری و خروج سرمایه) پیش رفت. از فعالیت‌های آن مؤسسه می‌توان به تجدید ساختار بخش‌ها و فعالیت‌های صنعتی، ایجاد ابتکارات صنعتی جدید، ارتقای صنعتی‌شدن در مناطق توسعه‌نیافته جنوبی و تمرکز بر حرفه و آموزش مدیریت و تحقیقات فناوری اشاره کرد که در ادامه به این موارد پرداخته خواهد شد:
- تجدید ساختار فنی شرکت‌ها و بنگاه
- توسعه صنایع دریایی
- بهبود عملکرد صنعت فولاد
- توسعه صنعتی مناطق کمتر توسعه‌یافته
No Data Found
ارزش تولید و ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی ایتالیا از سال 2011 تا 2020 (میلیارد یورو)
No Data Found
صنعت ماشین‌ابزار، ربات صنعتی و اتوماسیون صنعتی ایتالیا (میلیارد یورو)
صنعت ماشین‌سازی ایتالیا
ایتالیا دومین کشور بزرگ تولیدی در اروپا است و به پشتوانه صنعت ماشین‌سازی و ماشین‌ابزار خود موفق شده است تا در حوزه‌های صنعتی و تولیدی گوناگون همچون پوشاک و مد، محصولات غذایی، خودرو و داروسازی، به‌رغم تمام معضلات سیستماتیک اقتصادی و اداری، پس از آلمان در رده‌بندی تولیدکنندگان بزرگ اروپایی قرار گیرد. به زعم بسیاری از کارشناسان، توسعه صنعتی ایتالیا منوط به صنعت خودروسازی، صنعت نساجی، چرم و سایر صنایع مصرفی این کشور بوده است؛ اما در واقعیت، شالوده صنعتی این کشور به علت تمرکز بر صنعت ماشین‌سازی پیشرفته و توسعه‌یافته که تأمین‌کننده اقلام راهبردی سایر صنایع است، مستحکم شده است.
صنعت تولید ماشین‌آلات ایتالیا از سال 2014 بیش از دو برابر سریع‌تر از قدرت اول صنعتی و اقتصادی اتحادیه اروپا (آلمان) رشد کرده و از سال 2014 تا 2018 و پیش از آغاز بحران جهانی کرونا، نرخ رشد سالیانه مرکب 4.7 درصد را (در مقایسه با رشد 2.2 درصد آلمان) تجربه کرده است. از سال 2018، ماشین‌آلات (به همراه رایانه) سهم عمده‌ای (تقریباً 19.5درصد) از ارزش کل کالاهای صادراتی ایتالیا را به خود اختصاص دادند و پس از این اقلام، صنعت خودروسازی دومین رده صادراتی بزرگ با سهم 8.2 درصدی را دارد. پیشتازی صنایع ماشین‌سازی در تخصیص سهم بیشتر از سبد صادراتی ایتالیا در رقابت با شرکت‌های بزرگ خودروسازی همچون فیات، فراری، آلفارومئو، بوگاتی، لامبورگینی، ایوِکو و مازراتی، نشان‌دهنده ارزش بالای ارزی صادرات در این حوزه است. در ادامه، به معرفی حوزه‌های اصلی صنعت ماشین‌سازی در این کشور پرداخته خواهد شد.
- ماشین‌ابزار و ربات‌ها
ماشین‌ابزار و ربات‌ها فعال‌ترین و با ارزش‌ترین محصولات صادراتی ایتالیا در زمینه فناوری پیشرفته هستند. ایتالیا بعد از آلمان دومین تولیدکننده بزرگ ماشین‌ابزار در اروپا بوده و در بازار جهانی به علت مرغوبیت و کیفیت بالا، جایگاه برتری نسبت به تولیدات صنعتی بسیاری از کشورها خصوصاً تولیدات آسیای شرقی دارد. ایتالیا از نظر تعداد تولید ماشین‌ابزار در سطح جهان حائز رتبه چهارم بوده و در جایگاهی بالاتر از کره جنوبی و تایوان قرار می‌گیرد. گردش مالی این صنعت در ایتالیا، بالغ بر 9.17 میلیارد دلار در سال 2021 برآورد شده است.
- ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی
روند توسعه صنعت ماشین‌سازی ایتالیا را می‌توان با نگاهی به تجربیاتی که در جنوب این کشور و در دوره پادشاهی ناپل آغاز شد و سپس تلاش‌های استان‌های شمالی در دوران پس از اتحاد مجدد که با حمایت قوی دولتی انجام شده است، مورد بررسی قرار داد. در مورد صادرات ماشین‌آلات، به طور کلی و در سال 2020، اولین مقصد ماشین‌آلات ساخت ایتالیا، کشور آلمان با بازار 13.7 میلیارد دلاری بوده و پس از آن، ایالات متحده، (12.1 میلیارد دلار)، فرانسه (9.9 میلیارد دلار)، چین (5 میلیارد دلار) و لهستان (4.3 میلیارد دلار) قرار دارند که این حجم از صادرات با توجه به شرایط و تبعات حاصل از بحران کرونا در سال 2021، رقمی شایان توجه است. توجه به مقاصد اصلی صادراتی ماشین‌آلات ایتالیایی که شامل کشورهای قدرتمند و صاحب سبک در حوزه صنعت ماشین‌سازی (همچون آلمان، آمریکا و چین) هستند، نشان‌دهنده کیفیت قابل توجه و توانایی رقابتی بالای تولیدات ایتالیا می‌باشد.
