- برگۀ نخست
- /
- مقالات
- /
- کشورهای منتخب
- /
- مطالعه موردی صنعت ماشین‌سازی هند
مطالعه موردی صنعت ماشین‌سازی هند
صنعت ماشین‌سازی، ستون فقرات تولید در هند است و صنعتی استراتژیک برای این کشور به شمار می‌آید. این صنعت، سهم مهمی از تولید ناخالص ملی امروز هند را از آنِ خود نموده و تأثیرات چندجانبه (از جمله افزایش اشتغال مستقیم و غیرمستقیم) بر رشد اقتصاد هند داشته است. با وجود اینکه زمان کوتاهی از عمر صنعت ماشین‌سازی و تولید کالاهای سرمایه‌ای هند می‌گذرد، اما دستاوردهایی نظیر کسب رتبه هفتم جهانی تولید ماشین‌آلات و تجهیزات و پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته از آینده درخشان این صنعت در هند، حاکی از این است که این کشور، توانسته با تمرکز و سیاست‌گذاری مناسب، مسیر رشد مناسب خود در این راهبرد را طراحی کند.
تاریخچه و نقاط عطف صنعت ماشین‌ابزار هند
یکی از مهم‌ترین زیربخش‌های صنعت ماشین‌سازی هند، صنعت ماشین‌ابزار است. تاریخچه توسعه این صنعت در هند را می‌توان به پنج مرحله تقسیم کرد. در شکل 5 تاریخچه صنعت ماشین‌ابزار در هند نشان داده شده است.
وضعیت و جایگاه صنعت ماشین‌سازی و کالاهای سرمایه‌ای هند
بر اساس اطلاعات کتاب “آمار سالیانه صنعتی، 2020″، منتشر شده توسط سازمان توسعه صنعتی ملل متحد، کشور هند، با در اختیار داشتن سهم 2.2 درصدی، هفتمین کشور تولیدکننده ماشین‌آلات و تجهیزات (در کد 28 آیسیک) در جهان است. این سهم، در بازه زمانی 2015 تا 2018، یک درصد افزایش داشته است. بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، انتظار می‌رود تا سال 2025، تولید ناخالص داخلی هند به 5 تریلیون دلار برسد. بر این اساس، و با توجه به نقش پررنگ صنایع سنگین هند در تولیدات این کشور، پیش‌بینی می‌شود که ارزش تولید صنعت کالاهای سرمایه‌ای آن نیز به 100 میلیارد دلار (سهم دو درصدی از تولید ناخالص داخلی) افزایش یابد.
- مقدمه
- تاریخچه و نقاط عطف صنعت ماشین‌ابزار هند
- وضعیت و جایگاه صنعت ماشین‌سازی و کالاهای سرمایه‌ای هند
- چالش‌ها و مسائل کلیدی صنعت ماشین‌سازی هند و اقدامات دولتی
جهت مقابله با آنها - مسائل مربوط به واحدهای کوچک و متوسط
- اقدامات سیاستی هند در هر یک از زیربخش‌های دهگانه صنعت
ماشین‌سازی - سیاست‌ها و برنامه‌های ملی توسعه صنعت ماشین‌سازی هند
- نهادهای فعال در صنعت ماشین‌سازی هند
- جمع‌بندی و درس‌آموخته‌های سیاستی صنعت ماشین‌سازی هند برای
ایران
چالش‌های صنعت ماشین‌سازی هند و اقدامات دولتی برای مواجه با آنها
الف) چالش‌ها
- استفاده کم از ظرفیت تولیدکنندگان ماشین‌آلات هندی: با وجود سرمایه‌گذاری زیاد برای افزایش ظرفیت تولید شرکت‌های داخلی تولیدکننده کالاهای سرمایه‌ای در هند، به دلیل کمبود تقاضا تنها 60 تا 70 درصد ظرفیت آنها فعال است.
- واردات ماشین‌آلات دست دوم: حدود 20-15 درصد تولید در هند توسط ماشین‌آلات دست‌دوم انجام می‌شود. واردات تجهیزات دست‌دوم، اگرچه در ابتدا هزینه سرمایه‌گذاری اولیه را کاهش می‌دهد اما در بلندمدت رقابت‌پذیریِ تولید و عمق فناوری هند را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
- عوارض گمرکی صفر برای واردات در طرح “واردات پروژه‌ای”: بر اساس این طرح، واردکنندگان می‌توانند بعضی کالاها از جمله ماشین‌آلات صنعتی را با عوارض گمرکی صفر درصد وارد کنند. این قانون اغلب به ضرر تولیدکنندگان هندی تمام می‌شود.
- ضعف هماهنگی میان وزارتخانه‌های مرتبط: وجود یک رویکرد هماهنگ بین وزارتخانه‌های مختلف برای توسعه صنعت ماشین‌سازی هم‌راستا با نیازهای صنایع کاربر نهایی ضروری است.
- درک محدود از نیازهای بازار بین‌المللی: تولیدکنندگان هندی درک صحیحی از نیاز بازارهای بین‌المللی ندارند.
- تأمین مالی ناکافی کوتاه و بلندمدت: نبود برنامه دقیق تأمین مالی در کشورهای هدف صادرات باعث گردیده است تا تولیدات هندی در فضای رقابتی حاکم بر جهان، از قدرت کمتری برای نفوذ در بازارهای هدف صادراتی برخوردار باشند.
- شکاف محسوس فناوری در بین زیربخش‌ها: چالش‌ها و شکاف‌های مهمی در خصوص فناوری‌های برخوردار از بهره‌وری و دقت بالا در بین زیربخش‌ها وجود دارد. همچنین توانایی نسبتاً پایینی در متالورژی پیشرفته، توسعه مواد خاص و کمبود منابع مالی تحقیقاتی برای تسهیل این امر به چشم می‌خورد.
- کمبود دسترسی به مهارت: کشور هند در رتبه‌بندی مربوط به در دسترس بودن دانشمندان و مهندسین در رده 45 ام قرار داشته و از نظر کیفیت مؤسسات علمی‌تحقیقاتی در جایگاه 130 ام جهان است، فلذا در این کشور نیروی انسانی متخصص و امکانات پشتیبانی فنی-مهندسی همچنان عقب‌تر از استانداردهای جهانی توسعه یافته‌اند.
- مشوق‌های مالیاتی نامناسب: ساختار کنونی مشوق‌های تحقیق و توسعه، کشش کافی برای صنایع را به منظور مشارکت جدی در فعالیت‌های تحقیق و توسعه ایجاد نمی‌کند و لازم است تا برنامه‌های تشویقی و انگیزشی ویژه‌ای مانند معافیت‌های مالیاتی ویژه، برای هدایت صنعت‌گران برای ورود به حوزه تحقیق و توسعه فراهم گردند.
- ساختار معکوس عوارض گمرکی: برای چند زیربخش، عوارض وضع‌شده بر واردات کالاهای نهایی، کمتر از عوارض وضع‌شده بر مواد اولیه است. برخی از این زیربخش‌ها عبارت است از: دیگ بخار، توربین‌ها و ترانسفورماتورهای برق. این مسئله باعث می‌شود انگیزه برای تولید این اقلام در مقایسه با واردات آنها کاهش یافته و هزینه‌های تولید نسبت به رقبای خارجی افزایش یابد.
- دسترسی ناکافی به سرمایه: شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل اندازه کوچک خود، دسترسی محدودی به سرمایه دارند و برای بالا بردن ظرفیت و مدرنیزه کردن خود، نیازمند حمایت‌های مالی کارآمد و سازمان‌یافته هستند.
ب) اقدامات سیاستی هند
- صنعت ماشین‌ابزار
- تشویق به اکتساب شرکت‌های خارجی در کشورهای دارای فناوری رقابتی (مانند اتحادیه اروپا) با هدف کسب دانش فنی و شایستگی‌های تولید.
- حذف گروه ماشین‌ابزار از توافقنامه‌های تجاری، به ویژه در مورد کشورهای قدرتمندی نظیر ژاپن، و اتحادیه اروپا و به جای آن گنجاندن در توافقنامه‌های هند با کشورهای جنوب شرق آسیا که از صنعت ماشین‌ابزار قوی برخوردار نیستند.
- برپایی “مراکز فناوری” در بازارهای مهم از قبیل تایلند، ترکیه، برزیل و مکزیک با هدف معرفی توانمندی‌های شرکت‌های ماشین‌ساز هندی
- فراهم کردن مشوق‌های بیشتر برای فعالیت‌های توسعه فناوری توسط شرکت‌های کوچک و متوسط
- افزایش نرخ استهلاک به حدود 25 درصد به منظور خرید کالاهای سرمایه‌ای داخلی (این بند بر اساس مواد 32 و 33 قانون مالیات بر درآمد هند اجرایی می‌شود).
- صنعت ماشین‌آلات نساجی
- طرح “بازنگری مجدد ارتقای فناوری”.
- محدود کردن واردات دستگاه‌های نساجی دارای فناوری ساده و غیر پیشرفته
- اعمال عوارض صفر به اجزا و قطعات حساس و خاص تا زمانی که در هند تولید نشده‌اند
- صنعت ماشین‌آلات استخراج معدن و زمین‌شناسی
- امکان استفاده از استقراض‌های تجاری خارجی برای تأمین مالی تجهیزات داخلی
- مستثنی کردن تجهیزات ساخت‌وساز در توافقنامه‌های تجاری در آینده
- مشمول کردن تجهیزات ساخت‌وساز تولید داخل در مشوق‌های صادراتی
- اختصاص منابع تحقیق و توسعه مجزا و امکانات پیشرفته آزمون برای صنعت تجهیزات ساخت‌وساز
- تصویب قوانینی برای متوقف ساختن استفاده از قطعات یدکی تقلبی که عمر تجهیزات را کم می‌کنند.
- صنعت تجهیزات برقی سنگین
- تأمین تجهیزات از طریق برگزاری مناقصه رقابتی داخلی
- اجباری کردن تست تجهیزات تأمین‌کنندگان خارجی در لابراتوارهای هند
- ارتقای زیرساخت‌های انجام تست و کالیبراسیون در هند، به‌ویژه برای تجهیزات با ولتاژ بالا
- تقویت تحقیق و توسعه مشترک در بخش خصوصی با حمایت دولت یا یک سازمان دولتی
- تقویت همکاری بین‌المللی میان مؤسسات تحقیق و توسعه و تأکید بر انتقال فناوری
- صنعت ابزارهای پرس و قالب‌کاری
- ارائه نرخ‌های استهلاک ویژه برای دوره سه‌ساله به منظور بهبود نرخ بازگشت سرمایه به دلیل فرسودگی فناوری‌ها
- راه‌اندازی مراکز رشد در چهار نقطه برای نیازهای ویژه، شامل تست و آزمون و آموزش ضمن خدمت.
- آغاز “برنامه گواهینامه توسعه مهارت”
- صنعت ماشین‌آلات چاپ
- ایجاد مراکز تحقیق و توسعه و لابراتوارهای انجام تست برای حوزه چاپ و بسته‌بندی
- صنعت ماشین‌آلات متالورژی
- تأمین بودجه پروژه‌های تحقیق و توسعه از طریق کمک‌های مستقیم دولت و صندوق توسعه فولاد
- ایجاد اتحادهای فناوری دو جانبه با کشورهای دیگر در زمینه تجهیزات کارخانه فولاد
- راه‌اندازی مرکز تعالی و مؤسسه طراحی ماشین‌آلات
- صنعت ماشین‌آلات فرآوری مواد غذایی
- راه‌اندازی مراکز رشد مناسب برای توسعه ماشین‌آلات با کمک انجمن تأمین‌کنندگان فناوری و تجهیزات فرآوری مواد غذایی و کشاورزی هند.
- اعمال عوارض صفر به تجهیزات، اجزا و قطعات ضروری برای ساخت ماشین‌آلات نهایی، به ویژه آن‌هایی که در هند ساخته نمی‌شوند.
سیاست‌ها و برنامه‌های ملی توسعه صنعت ماشین‌سازی هند
1) برنامه ساخت هند
این برنامه در 25 سپتامبر 2014 به‌وسیله نخست‌وزیر برای اجرا ابلاغ شده است. اهداف بلندمدت این طرح، عبارت‌اند از:
- تبدیل هند به مرکز تولید در حوزه‌های کلیدی (برای رسیدن به این هدف، از تولیدکنندگان سراسر جهان دعوت شده است تا در هند سرمایه‌گذاری کرده و کارخانه‌هایشان را در این کشور دایر کنند)
- استفاده از نخبگان و نیروی انسانی ماهر برای تولید کالاهای عاری از عیب در سطح جهانی.
2) سیاست ملی کالاهای سرمایه‌ای
ایده اولیه سند سیاست کالاهای سرمایه‌ای در کارگاه “ساخت هند” توسط وزارت صنایع سنگین در دسامبر سال 2014 در حضور نخست‌وزیر هند ارائه و در کابینه دولت تصویب شد. این سند، در واقع در ذیل برنامه ساخت هند مصوب شده و اولین سند قانونی مربوط به حوزه کالاهای سرمایه‌ای (شامل ماشین‌آلات صنعتی) است که سعی در افزایش تولید، اشتغال و عمق فناوری در حوزه کالاهای سرمایه‌ای دارد. چشم‌انداز نهایی سیاست ملی کالاهای سرمایه‌ای، تبدیل هند به مرکز تولید ماشین‌آلات صنعتی در سطح جهان بوده و وزارت صنایع سنگین هند به عنوان مجری محوری آن انتخاب شده است. برای اجرای صحیح و اثربخش سیاست ملی کالاهای سرمایه‌ای، کمیته‌ای بین‌وزارتخانه‌ای تشکیل شده که تحت مدیریت وزارت صنایع سنگین و شرکت‌های دولتی اداره می‌شود. وظیفه اصلی این کمیته بررسی سالانه میزان دستیابی به اهداف مدنظر سیاست کالاهای سرمایه‌ای، و جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مربوط به تولید، صادرات و واردات در زیربخش‌های مختلف کالاهای سرمایه‌ای است.
در این سند، دستیابی به هشت هدف مدنظر قرار گرفته است:
- افزایش تولید کل: رساندن تولید به بیش از 116 میلیارد دلار تا سال 2025 (از 36 میلیارد دلار فعلی).
- افزایش اشتغال: افزایش اشتغال داخلی مستقیم از 1.4 میلیون نفر در حال حاضر به حداقل 5 میلیون نفر و اشتغال غیرمستقیم از 7 میلیون نفر در حال حاضر به 25 میلیون نفر تا سال 2025
- افزایش سهم بازار داخلی: افزایش سهم تولید داخلی در تقاضای کالاهای سرمایه‌ای از 60 درصد کنونی به 80 درصد تا سال 2025،
- افزایش صادرات: افزایش صادرات به 40 درصد تولید (از 9.5 میلیارد دلار به 46.4 میلیارد دلار) تا سال 2025،
- بهبود دسترس‌پذیری مهارت: افزایش چشمگیر دسترس‌پذیری نیروی انسانی متخصص همراه با بهره‌وری بالاتر از طریق آموزش حدود 5 میلیون نفر تا سال 2025 و ایجاد مؤسساتی برای آموزش مهارت،
- بهبود عمق فناوری: بهبود عمق فناوری در زیربخش‌های کالاهای سرمایه‌ای از طریق افزایش شدت تحقیقات در هند از 9/0 درصد به حداقل 8/2 درصد از تولید ناخالص داخلی.
- ارتقای استانداردها: بهبود ساختار کیفیت در بخش کالاهای سرمایه‌ای از طریق استانداردهای مرتبط به منظور پیش بردن این بخش و محدود کردن ورود کالاهای سرمایه‌ای زیر سطح استاندارد.
- ارتقای شرکت‌های کوچک و متوسط: تقویت شرکت‌های کوچک و متوسط برای رقابت با شرکت‌های داخلی و بین‌المللی و تبدیل آنها به حامیان ملی و جهانی کالاهای سرمایه‌ای در آینده
3) افزایش رقابت‌پذیری در بخش کالاهای سرمایه‌ای هند
هدف از این سیاست تشویق توسعه فناوری، تسهیل انتقال/ اکتساب فناوری‌های حیاتی و ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی مشترک در حوزه ماشین‌سازی بوده و وزارت صنایع سنگین هند متولی نظارت و اجرای این سیاست اعلام گردیده است.
4) برنامه تقویت صادرات کالاهای سرمایه‌ای
تقویت صنایع داخلی، تولید کالاهای سرمایه‌ای و به دنبال آن افزایش صادرات رویکرد اصلی مطرح‌شده در این برنامه است و وزارت صنعت و تجارت (اداره مدیریت کل تجارت خارجی) مسئول پیگیری آن تعیین شده است.
5) برنامه یونیدو برای توسعه صنایع ماشین‌ابزار در هند
تبدیل هند به یک تولیدکننده جهانی، تقویت جایگاه رقابتی صنعت ماشین‌ابزار هند، افزایش سهم این صنعت در بازار جهانی، تقویت ظرفیت فناورانه و توسعه بازار اصلی‌ترین اهداف این برنامه است.
قوانین حامی توسعه صنعت ماشین‌سازی هند
- انعقاد توافقنامه‌های تجاری با کشورهای هدف برای صادرات ماشین‌آلات تولید هند: نظیر کشورهای شرق آسیا، آفریقا و خاورمیانه، کشورهای مشترک‌المنافع، آمریکای مرکزی و آمریکای لاتین.
- اصلاح ضوابط تأمین مالی کوتاه و بلندمدت برای تولیدکنندگان از طریق گشایش خطوط اعتباری در بانک صادرات و واردات، ارائه اعتبار به تولیدکنندگان برای بازارهای کلیدی صادراتی (مانند اعتبار خریدار در بنگلادش، اندونزی و ایران)، افزایش سرمایه بانک صادرات و واردات برای حمایت از تولیدکنندگان از طریق ارائه وام‌های بلندمدت ده‌ساله با نرخ بهره پایین و دوره تنفس مناسب
- محدود کردن “عوارض صفر” برای کالاهای سرمایه‌ای: براساس برنامه تقویت صادرات کالاهای سرمایه‌ای، واردات کالای سرمایه‌ای خاصی که در هند تولید نشود، با هدف تولید با نرخ عوارض صفر، منوط به پذیرش تعهدهای صادراتی (به اندازه شش برابر عوارض ذخیره‌شده در واردات کالاهای سرمایه‌ای) است.
- اصلاح مشوق‌های مالیاتی برای توسعه فناوری و تحقیق و توسعه: بر اساس این بند، به فعالیت‌های تحقیق و توسعه حوزه ماشین‌سازی معافیت‌های مالیاتی تعلق می‌گیرد. همچنین دو سال معافیت مالیاتی به فروش محصولاتی که در فهرست فناوری جدید بخش کالاهای سرمایه‌ای باشند اعطا می‌شود.
- ایجاد یک صندوق بیمه با هدف پوشش ریسک شکست فناوری‌های داخلی و تقویت توسعه فناوری جدید.
جمع‌بندی و درس‌آموخته‌های سیاستی صنعت ماشین‌سازی هند برای ایران
کشور هند نسبت به سایر کشورهای پیشرو با تأخیر بیشتری وارد حوزه صنعت ماشین‌سازی شده است و از همین رو بررسی تجارب و دستاوردهای این کشور می‌تواند قابلیت الگوپذیری بیشتری برای توسعه صنعتی ایران در این حوزه داشته باشد. در شکل روبرو تلاش شده است تا خلاصه‌ای از درس‌آموخته‌های این کشور در مسیر توسعه صنعت ماشین‌سازی ارائه گردد.
