مطالعه موردی صنعت ماشین‌سازی برزیل
برزیل بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور آمریکای جنوبی است که با دارا بودن منابع طبیعی گسترده، زمین‌های کشاورزی وسیع و جنگل‌های استوایی و همچنین نیروی کاری غنی، قدرتمندترین اقتصاد آمریکای جنوبی است. برزیل در حال گسترش حضور خود در بازارهای جهانی است و در تلاش است تا رویکرد صنایع خود را به سمت حرکت در مسیر صادرات متمایل کند. برزیل با استراتژی توسعه مبتنی بر جایگزینی واردات سهم صنعت را در تولید ناخالص ملی خود افزایش داد. از جمله سیاست‌های اتخاذی برزیل برای جایگزینی واردات نظارت‌های ارزی، حمایت‌های تعرفه‌ای به نفع تولید داخلی، سرمایه‌گذاری عظیم در صنایع سرمایه‌ای و واسطه‌ای، حمایت از بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده است.
تاریخچه صنعتی شدن برزیل
تا زمان جنگ جهانی دوم، عمده فعالیت‌های صنعتی و تجاری برزیل وابسته به حوزه کشاورزی و محصولاتی چون قهوه و کائوچو بود. با عبور از این دوران و در دهه 1930 این کشور راهبرد جایگزینی واردات را آغاز نمود و در قدم‌های نخست به برنامه‌ریزی و حمایت از صنایع کلیدی چون صنعت نساجی، سیمان، آهن و فولاد و همچنین نفت و پتروشیمی پرداخت. صنعت ماشین‌سازی نیز با توجه به اینکه از اصلی‌ترین حوزه‌های تأمین نهاده تولید برای صنایع دیگر قلمداد می‌شد از ابتدای امر در دستور کار سیاست‌گذاران برزیلی قرار گرفت تا مسیر رشد و شکوفایی را بپیماید.
راهبرد جایگزینی واردات منجر به رشد متوسط حدود 10 درصد در بازه سال‌های 1955 تا 1961 برای برزیل شد؛ اما بروز معضلات سیاسی در سال‌های آغازین دهه 60 میلادی منجر به کاهش رشد اقتصادی این کشور و نهایتاً تشکیل دولت نظامی در این کشور گردد. دولت نظامی نیز با اتکا به رویکرد صادرات محور موفق شد تا سهم صادرات صنعتی از کل صادرات برزیل را از حدود 2 درصد در سال 1960 به بیش از 57 درصد در سال 1980 برساند.
در دوره راهبرد جایگزینی واردات، برزیل در مورد صنعت کالاهای سرمایه‌ای سیاست مبهم و متناقضی داشت. از یک طرف، واردات ماشین‌آلات و تجهیزات که دارای محصول ملی مشابه داخلی بودند ممنوع اعلام شد. این کار با اعمال شدید قوانین غیرتعرفه‌ای (قانون کالای مشابه ملی) و موانع تعرفه‌ای مرتبط با واردات این کالاها انجام شد. از طرف دیگر، دولت برزیل با اعمال مزایای مالیاتی و منافع ارزی با هدف نوسازی واحدهای صنعتی، واردات کالاهای سرمایه‌ای را تسهیل می‌کرد. طبق این چارچوب نظارتی، از یک طرف، واردات از شرکت‌های خارجی در چندین بخش صنعتی (کالاهای مصرفی با دوام و سرمایه‌ای) تشویق می‌شد و از سوی دیگر به اسم حمایت از تولید داخل ظاهراً ممنوعیت‌هایی نیز در واردات اتفاق می‌افتاد.
حمایت دولت برزیل از بنگاه‌های تولیدی و صنایع، به عنوان بخشی که نقش بسزایی در تولید ناخالص ملی دارند، از طریق شورای ملی توسعه صنعت صورت گرفته است. هدف اصلی سیاست‌گذاری‌های این شورا حمایت از افزایش صادرات عنوان شده است. شورای ملی توسعه صنعت نهادی وابسته به ریاست جمهوری برزیل است که از طریق وضع قوانین با هدف بهبود شرایط رقابتی شرکت‌ها، تمهیدات ویژه‌ای برای توسعه صنایع و تولیدکنندگان داخلی فراهم می‌کند.
دولت برزیل از طریق این شورا مشوق‌های مالیاتی و دیگر مشوق‌هایی را که به کاهش هزینه صادرات کالا در رقابت بین‌المللی منجر می‌شود اعطا می‌کند. اقداماتی نظیر معافیت از مالیات بر عملیات گردش کالا و خدمات حمل بین ایالتی، بین شهری و ارتباطات، معافیت از مالیات بر تولیدات صنعتی و معافیت از پرداخت کمک‌های تأمین اجتماعی برای محصولات صادراتی از جمله مشوق‌های در نظر گرفته شده توسط شورای ملی توسعه صنعت برزیل هستند.
هم‌زمانی این وقایع با یک اصلاح پولی، مالی و اصلاح نرخ ارز که با هدف چرخاندن اقتصاد به سمت تعادل و رشد اقتصادی پایدار در دستور کار قرار گرفته بود بیانگر این واقعیت بود که نهادهای سیاست‌گذار و توسعه صنعتی برزیل قصد دارند تا اقتصاد این کشور را از یک فضای نامطمئن که توسط دولت به دقت تنظیم می‌شد و به حمایت از صنایع داخلی می‌پرداخت، با رسیدن این صنایع به بلوغ نسبی، به یک فضای قابل پیش‌بینی، رقابتی‌تر و مبتنی بر بازار آزاد هدایت کند تا از این طریق برزیل بتواند به سرعت در بازارهای جهانی نفوذ کند.
- مقدمه
- تاریخچه صنعتی شدن
- صنعت کشاورزی، پیشران توسعه ماشین‌سازی
- صنعت خودرو
- نهادها
- درس‌آموخته صنعت ماشین‌سازی برزیل برای ایران
صنعت کشاورزی، پیشران توسعه ماشین‌سازی
برزیل سومین تولیدکننده بزرگ مواد غذایی در دنیا است و این امر منجر به توجه ویژه به صنعت ماشین‌آلات کشاورزی شده است و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده ماشین‌آلات کشاورزی و راه‌سازی در برزیل سرمایه‌گذاری کرده‌اند. میزان تولید و صادرات ماشین‌آلات کشاورزی و راه‌سازی برزیل در سال 2019 در جدول زیر آمده است:
Loading..........
The Data is Not Available
پیش بینی شده است که بازار ماشین آلات تراکتور کشاورزی برزیل رشد مستمر 9/3 درصد را در دوره پنج ساله 2020-2025 ثبت کند. جنگ تجاری اخیر بین ایالات متحده و چین نیز باعث شد تا بسیاری از شرکت‌های مستقر در آمریکا مانند AGCO Corporation فعالیت‌های خود را به برزیل منتقل کنند تا از پرداخت تعرفه 25 درصدی چین بر روی تراکتورهای آمریکایی جلوگیری کنند. انتظار می رود این عامل نیز رشد مضاعفی را در بازار تراکتور و سایر ماشین‌آلات کشاورزی در برزیل به دنبال داشته باشد.
صنعت خودرو
صنعت خودروسازی برزیل با بیش از یک قرن سابقه از مهم‌ترین بخش‌های صنعتی برزیل هست و حدود 20 درصد تولید ناخالص داخلی بخش صنعت را به خود اختصاص داده است. اولین کارخانه خودروسازی برزیل در سال 1919 توسط شرکت خودروسازی فورد افتتاح شد. برخورداری برزیل از بازار مصرف بیش از 200 میلیون نفری و دسترسی به بازار دیگر کشورهای منطقه مورد توجه شرکت‌های تولیدکننده خودرو در سطح دنیا بوده و سرمایه‌گذاری آن‌ها برای عرضه خودرو در برزیل و منطقه را موجب شده است و این کشور به یکی از بزرگ‌ترین (هشتمین) کشورهای خودروساز جهان تبدیل کرده است. در حال حاضر 26 شرکت خودروساز در قالب 65 کارخانه در 10 ایالت و 43 شهر برزیل فعالیت دارند. ظرفیت تولیدی این کارخانه‌ها 5.05 میلیون دستگاه خودرو (سواری، کامیون و اتوبوس) و 109 هزار دستگاه ماشین‌آلات کشاورزی هست. کارخانههای قطعه‌سازی نیز در برزیل مشغول به کار اند. بخش خودروسازی حدود یک پنجم کل تولید ناخالص داخلی (GDP) بخش صنعت و 3 درصد کل GDP برزیل را تشکیل می‌دهد[4].
نهادهای اثرگذار در توسعه صنعت ماشین‌سازی برزیل
اتحادیه سازندگان ماشین‌آلات و تجهیزات برزیل
اتحادیه سازندگان ماشین‌آلات و تجهیزات برزیل[1]، در سال 1975 تأسیس شد و یکی از مهم‌ترین نهادها در بخش صنعتی برزیل است. این اتحادیه یک نهاد نماینده صنعت استراتژیک ماشین‌آلات و تجهیزات در کشور برزیل است که منافع ملی و منافع مربوط به مجموعه‌های فعال صنعتی در این حوزه را به همگرایی می‌رساند. مأموریت این اتحادیه فعالیت مستقل از نهادهای دولتی در عین همسویی با اهداف ملی برای دستیابی به توسعه پایدار در بخش صنعت ماشین‌سازی از طریق محصولات، نهادهای سیاسی چابک، خدمات و اقدامات صنعتی مطرح گردیده است.
این اتحادیه نمایندگی بیش از 4500 واحد صنعتی فعال در صنعت ماشین‌سازی را بر عهده دارد و در این بین خود دارای 1500 شرکت اقماری نیز هست. با توجه به تمرکز بیش از 65 درصد شرکت‌های عضو این اتحادیه در شهر سائوپائولو، دفتر مرکزی این اتحادیه در این شهر قرار گرفته است. با این حال، اتحادیه سازندگان ماشین‌آلات و تجهیزات برزیل دارای 9 دفتر منطقه‌ای در سراسر برزیل و یک دفتر فدرالی در منطقه برازیلیا است.
بانک توسعه برزیل
بانک ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی (به اختصار بانک توسعه برزیل[2]) یک بانک توسعه است که به عنوان یک شرکت دولتی فدرال مرتبط با وزارت اقتصاد برزیل ساخته شده است. هدف اعلام‌شده این بانک، تأمین مالی بلندمدت برای فعالیت‌هایی است که به توسعه کشور برزیل کمک می‌کند. این مجموعه همچنین یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های توسعه در جهان (پس از بانک توسعه جمهوری خلق چین) است.
آژانس توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری برزیل
مأموریت اصلی آژانس توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری برزیل[3] حمایت از تجارت و سرمایه‌گذاری، توسعه صادرات محصولات و خدمات برزیلی، کمک به بین‌المللی شدن شرکت‌های برزیلی و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به برزیل است. آژانس توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری برزیل فعالیت‌های متنوعی برای ارتقا تجارت مانند تعریف مأموریت‌های تجاری، برگزاری جلسات و نشست‌های تخصصی، مشارکت شرکت‌های برزیلی در نمایشگاه‌های بزرگ بین‌المللی و انجام هماهنگی‌های اداری و قانونی برای بازدید خریداران خارجی از شرکت‌ها و محصولات برزیلی برای ایجاد اطلاعات در مورد ساختار تولید برزیل ترتیب می‌دهد. آژانس توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری برزیل مطالعات تجاری رقابتی را با هدف هدایت عملکرد استراتژیک و تصمیمات شرکت‌های داخلی به سمت صادرات به بازارهای بین‌المللی ترتیب داده و خروجی اطلاعاتی و آماری حاصل را در اختیار تولیدکنندگان صنعتی قرار می‌دهد.
موسسه تحقیقات فناوری و توسعه صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات
به منظور تحریک تحقیقات و نوآوری، انجمن صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات برزیل، موسسه تحقیقات فناوری و توسعه صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات را ایجاد کرد که هدف اصلی آن تشویق اقدامات شرکت‌ها در تحقیقات فناوری و توسعه و ارتقا یک محیط برای حمایت از شرکت‌ها در تلاش برای ایجاد محصولات و خدمات رقابتی است.
سرویس ملی آموزش صنعتی
سرویس ملی آموزش صنعتی[4] در سال 1942 به ابتکار کارآفرینان بخش صنعتی ایجاد شد و بزرگ‌ترین موسسه آموزش حرفه‌ای و فناوری در آمریکای لاتین است که هر ساله بیش از 2.3 میلیون کارگر برزیلی تحت آموزش قرار می‌دهد. مأموریت موسسه ارتقا آموزش فنی و حرفه‌ای، نوآوری و انتقال فناوری‌های صنعتی و همچنین کمک به بالا بردن رقابت‌پذیری صنعت برزیل است این موسسه دارای 744 واحد عملیاتی در تمام ایالت‌های اتحادیه برزیل بوده و بیش از 1800 دوره را ارائه می‌دهد. در سطح بین‌المللی نیز، سرویس ملی آموزش صنعتی با 29 کشور و یک سازمان بین‌المللی تاکنون 48 پیمان مشارکت و همکاری انعقاد نموده و 10،804 ساعت مشاوره به صنعتگران برزیلی و 3،654 نفر کارآموز توسط متخصصان بین‌المللی، ذیل این تفاهم‌های بین‌المللی ارائه شده است.
همکاری با جامعه پیشبرد پژوهش کاربردی فرانهوفر[5] و بنیاد اشتایباس[6] آلمان در زمینه توسعه فناوری‌های نوظهور و ارتقای فنی و حرفه‌ای نیروی انسانی فعال در حوزه صنعت برزیل از اصلی‌ترین اقدامات این موسسه است.
