نشست دوم بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی
دومین نشست از سلسله نشستهای «بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی» که با عنوان «سیاستهای تأمین ماشینها و تجهیزات کشاورزی» که در روز سهشنبه 15 اسفند 1402 در محل این پژوهشکده برگزار گردید، با هدف تبادل نظر پیرامون «چالشها و راهکارهای بهبود نظام بهرهبرداری از ماشینهای کشاورزی» برگزار شد.
پروژه «تدوین برنامه توسعه مکانیزاسیون کشاورزی با تأکید بر ماشینآلات و تجهیزات زراعی» با هدف آسیبشناسی و شناسایی راهکارهای رفع موانع توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در اندیشکده صنعت ماشینسازی از سال ۱۴۰۱ در حال پیگیری است و «سلسله نشستهای تخصصی بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی» به منظور تبادل نظر با صاحبنظران و خبرگان این حوزه در دستورکار قرار گرفته است. این نشستها با هدف دستیابی به یک برنامه جامع عملیاتی برای توسعه ماشینآلات و تجهیزات حوزه مکانیزاسیون کشاورزی، بهبود وضعیت کمی و کیفی این حوزه تخصصی از کشاورزی و همچنین دستیابی به پاسخهای اجرایی به معضلات و چالشهای موجود در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی کشور برگزار میگردد.
با توجه به اهمیت موضوع نظامهای بهرهبرداری از مکانیزاسیون کشاورزی، پیشنشستی در تاریخ چهارشنبه ۲۵ بهمن ۱۴۰۲ با هدف تبادل نظر کارشناسان این حوزه و تدقیق چالشها و شناسایی راهکارها به منظور ورود دقیقتر به مباحث مرتبط با دومین نشست از سلسله نشستهای تخصصی بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی که تحت عنوان «چالشها و راهکارهای بهبود نظام بهرهبرداری از ماشینهای کشاورزی» در اواسط اسفند ماه برنامهریزی شده است، برگزار شد.
در ادامه به منظور طرح بحث با مدیر و متولیان این حوزه نشست دوم در تاریخ سهشنبه 15 اسفند ۱۴۰۲ با هدف تبادل نظر پیرامون «چالشها و راهکارهای بهبود نظام بهرهبرداری از ماشینهای کشاورزی» برگزار شد.
اعضای حاضر در این جلسه عبارت بودند از:
- دکتر امیدی، مدیر گروه کشاورزی معاون امور زیستی مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری
- دکتر باقری، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
- دکتر جمشیدوند، مدیرکل محترم دفتر ماشینآلات کشاورزی، ساختمانی و معدنی وزارت صمت
- دکتر خلج، سرپرست معاونت سرمایه گذاری و بهبود نظامهای بهرهبرداری از ماشین مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع وزارت جهاد کشاورزی
- دکتر ذوالفقاری، رئیس محترم مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع وزارت جهاد کشاورزی
- دکتر مسلمی، عضو هیات مدیره سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
- دکتر رئیس السادات، مدیر کل دفتر نظامهای بهرهبرداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
- آقای دکتر قاسم زاده، مدیرعامل آشیانه نوآفرینی سیرنگ
- آقای دکتر قنبریان، مشاور وزیر جهادکشاورزی در امور مکانیزاسیون و زنجیره ارزش
- مهندس ملک زاده، مدیر اجرایی اتاق اصناف کشاورزی ایران
- دکتر پیشه ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی ایران
- مهندس محمودی، مدیرعامل شرکت مزرعه هوشمند ایرانی
با توجه به تبادل نظر خبرگان این حوزه، در زمینه نظام بهرهبرداری مکانیزاسیون کشاورزی کشور، محورهای اصلی برای بهبود سازوکارها و ارتقای بهرهوری در قالب جدول ذیل قابل جمعبندیاند:
ردیف | موضوع | محور اصلی | توضیحات/ پیشنهادها |
---|---|---|---|
1 | اعطای تسهیلات | تأمین مالی | در اعطای تسهیلات مالی به ارائهدهندگان خدمات حوزه مکانیزاسیون، در مقایسه با متقاضیان شخصی خرید ماشینهای کشاورزی تمایز ایجاد گردیده و ارائهدهندگان خدمات مکانیزاسیون در دریافت تسهیلات مالی همچون وام در اولویت قرار گیرند |
2 | سازوکار پرداخت مالی | تأمین مالی | فرآیند محاسبات در حوزه کشاورزی اغلب به صورت نسیه بوده و به پس از برداشت و فروش محصول موکول میگردد. یکی از دلایلی که اجازه پیشرفت و توسعه پلتفرمها را نمیدهد این واقعیت است که ماشینهایی که برای ارائه خدمات به مزارع کشاورزان ارسال میشوند پس از ارائه خدمات مبلغ را همان موقع دریافت میکنند اما پلتفرم برای دریافت این مبلغ و سهم خود از کشاورز چندین ماه باید منتظر بماند و هیچ سازوکاری برای این بازه زمانی برای تأمین مالی پلتفرمها وجود ندارد. در این زمینه پیشنهاد میگردد مدلهای جایگزینی همچون تخصیص اعتبار به هر کشاورز برای هزینهکرد تا پیش از فروش محصول و تسویه حساب مبتنی بر این اعتبار تعریف گردد. |
3 | مالیات | قوانین و مقررات | طبق ماده 81 مالیات مستقیم عملیات ماشینی برای کشاورز معاف از مالیات است؛ اما شرکتی که کار آن عملیات را برای کشاورز انجام میدهد مشمول پرداخت مالیات میشود؛ به عبارت دیگر مجری و سازنده پلتفرم ارائهدهنده خدمات کشاورزی باید فراتر از سهمی که از ارائه خدمات ماشینها به کشاورزان دریافت میکنند را باید به عنوان مالیات پرداخت کنند و در عمل از توجیهپذیری اقتصادی خارج میشوند. |
4 | تأمین قطعات و سوخت | قوانین و مقررات | کشاورزان دارای تراکتور با وجود دغدغه برای رفع خرابی احتمالی ماشین خود و نگرانی از نبود قطعات مصرفی ترجیح میدهد فقط در زمین خود فعالیت کند و از ارائه و فروش خدمت به دیگران خودداری نماید تا کمتر درگیر معضلات تعویض قطعات مصرفی و دریافت خدمات پس از فروش شود. برای مثال اگر تأمین قطعات همچون لاستیک با حمایت دولتی و با تخصیص سهمیه سوخت با حمایتهای، تنها به دست افرادی میرسید که تراکتور فعال دارند و ضمن استفاده شخصی به فروش خدمت نیز میپردازند، این مشکل قابل رفع بود. |
5 | رانندگان حرفهای | زیرساخت | اغلب خدمات ارائه شده در حوزه مکانیزاسیون نیز توسط رانندگان حرفهای (که تعداد آنها حدود ۱۰۰.۰۰۰ نفر برآورد شده است) به کشاورزان ارائه میشود که به علت اینکه زیر نظارت متولیان برای اخذ مالیات قرار نداشته و در اغلب موارد به کشاورزانی که در محدودی فعالیت آنها مستقر بوده و از آَشنایان و یا نزدیکان رانندگان حرفهای به شمار میروند، کیفیت اقدامات ایشان توسط کشاورزان قابل قبول است. ساماندهی این رانندگان در قالب یک پلتفرم برای ارائه خدمت به متقاضیان موجود در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی میتواند به عنوان یکی از پیشنهادها در نظام بهرهبرداری ارائه گردد. |
7 | ضعف اطلاعاتی | زیرساخت | برای ساماندهی نظام بهرهبرداری، دسترسی به آمار و اطلاعات در حوزه ماشینها و تجهیزات موجود در کشور حیاتی است. این آمار نیز باید مختصات محور باشد، یعنی مشخص نماید که در هر منطقهای، چه ماشین و چه تجهیزاتی وجود داشته و کاربران این اقلام چه کسانی هستند (شخص حقیقی حقوقی) و یا تحت چه نظامی سرویسدهی انجام میدهند. با توجه به تنوع بازیگران و فعالین این حوزه که هر یک به صورت مستقل و متناسب با اولویتها و نیازهای خود به جمع آوری داده و اطلاعات مبادرت میکنند، پیشنهاد میگردد یک متولی مرکزی، وظیفه یکپارچهسازی و صحتسنجی دادههای مرتبط با حوزه مکانیزاسیون را بر عهده گیرد |
8 | تناسب بین نوع ماشین و زمین | زیرساخت | تعیین ماشینهای متناسب با زمینهای کشاورزی کوچک مقیاس ضروری است. برای بهرهبرداران شخصی میتوان از ادوات مکانیزه سادهتر استفاده نمود تا کشاورزانی که از لحاظ میزان درآمد و سرمایه ضعیف هستند نیز بتوانند از این اقلام استفاده نمایند. یکی از مثالهای این حوزه کشور چین است که این ادوات سادهتر ضمن برخورداری از کارایی بالا متناسب با ابعاد زمین، به کشاورزانی که مایل هستند که خودشان سر مزرعه خود کار کنند این فرصت را میدهد تا بهره وری تولید خود را ارتقا دهند. در نگاه کلانتر نیز میتوان با شناسایی و توسعه محصولات مبتنی بر نیاز هر منطقه، ارائهدهندگان خدمات را به سمت خرید و بهرهبرداری از ماشینها و ادوات نوین متناسب سوق داد. |
در اعطای تسهیلات مالی به ارائهدهندگان خدمات حوزه مکانیزاسیون، در مقایسه با متقاضیان شخصی خرید ماشینهای کشاورزی تمایز ایجاد گردیده و ارائهدهندگان خدمات مکانیزاسیون در دریافت تسهیلات مالی همچون وام در اولویت قرار گیرند
فرآیند محاسبات در حوزه کشاورزی اغلب به صورت نسیه بوده و به پس از برداشت و فروش محصول موکول میگردد. یکی از دلایلی که اجازه پیشرفت و توسعه پلتفرمها را نمیدهد این واقعیت است که ماشینهایی که برای ارائه خدمات به مزارع کشاورزان ارسال میشوند پس از ارائه خدمات مبلغ را همان موقع دریافت میکنند اما پلتفرم برای دریافت این مبلغ و سهم خود از کشاورز چندین ماه باید منتظر بماند و هیچ سازوکاری برای این بازه زمانی برای تأمین مالی پلتفرمها وجود ندارد.
در این زمینه پیشنهاد میگردد مدلهای جایگزینی همچون تخصیص اعتبار به هر کشاورز برای هزینهکرد تا پیش از فروش محصول و تسویه حساب مبتنی بر این اعتبار تعریف گردد.
طبق ماده 81 مالیات مستقیم عملیات ماشینی برای کشاورز معاف از مالیات است؛ اما شرکتی که کار آن عملیات را برای کشاورز انجام میدهد مشمول پرداخت مالیات میشود؛ به عبارت دیگر مجری و سازنده پلتفرم ارائهدهنده خدمات کشاورزی باید فراتر از سهمی که از ارائه خدمات ماشینها به کشاورزان دریافت میکنند را باید به عنوان مالیات پرداخت کنند و در عمل از توجیهپذیری اقتصادی خارج میشوند.
کشاورزان دارای تراکتور با وجود دغدغه برای رفع خرابی احتمالی ماشین خود و نگرانی از نبود قطعات مصرفی ترجیح میدهد فقط در زمین خود فعالیت کند و از ارائه و فروش خدمت به دیگران خودداری نماید تا کمتر درگیر معضلات تعویض قطعات مصرفی و دریافت خدمات پس از فروش شود. برای مثال اگر تأمین قطعات همچون لاستیک با حمایت دولتی و با تخصیص سهمیه سوخت با حمایتهای، تنها به دست افرادی میرسید که تراکتور فعال دارند و ضمن استفاده شخصی به فروش خدمت نیز میپردازند، این مشکل قابل رفع بود.
اغلب خدمات ارائه شده در حوزه مکانیزاسیون نیز توسط رانندگان حرفهای (که تعداد آنها حدود ۱۰۰.۰۰۰ نفر برآورد شده است) به کشاورزان ارائه میشود که به علت اینکه زیر نظارت متولیان برای اخذ مالیات قرار نداشته و در اغلب موارد به کشاورزانی که در محدودی فعالیت آنها مستقر بوده و از آَشنایان و یا نزدیکان رانندگان حرفهای به شمار میروند، کیفیت اقدامات ایشان توسط کشاورزان قابل قبول است.
ساماندهی این رانندگان در قالب یک پلتفرم برای ارائه خدمت به متقاضیان موجود در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی میتواند به عنوان یکی از پیشنهادها در نظام بهرهبرداری ارائه گردد.
برای ساماندهی نظام بهرهبرداری، دسترسی به آمار و اطلاعات در حوزه ماشینها و تجهیزات موجود در کشور حیاتی است. این آمار نیز باید مختصات محور باشد، یعنی مشخص نماید که در هر منطقهای، چه ماشین و چه تجهیزاتی وجود داشته و کاربران این اقلام چه کسانی هستند (شخص حقیقی حقوقی) و یا تحت چه نظامی سرویسدهی انجام میدهند. با توجه به تنوع بازیگران و فعالین این حوزه که هر یک به صورت مستقل و متناسب با اولویتها و نیازهای خود به جمع آوری داده و اطلاعات مبادرت میکنند، پیشنهاد میگردد یک متولی مرکزی، وظیفه یکپارچهسازی و صحتسنجی دادههای مرتبط با حوزه مکانیزاسیون را بر عهده گیرد
تعیین ماشینهای متناسب با زمینهای کشاورزی کوچک مقیاس ضروری است. برای بهرهبرداران شخصی میتوان از ادوات مکانیزه سادهتر استفاده نمود تا کشاورزانی که از لحاظ میزان درآمد و سرمایه ضعیف هستند نیز بتوانند از این اقلام استفاده نمایند. یکی از مثالهای این حوزه کشور چین است که این ادوات سادهتر ضمن برخورداری از کارایی بالا متناسب با ابعاد زمین، به کشاورزانی که مایل هستند که خودشان سر مزرعه خود کار کنند این فرصت را میدهد تا بهره وری تولید خود را ارتقا دهند.
در نگاه کلانتر نیز میتوان با شناسایی و توسعه محصولات مبتنی بر نیاز هر منطقه، ارائهدهندگان خدمات را به سمت خرید و بهرهبرداری از ماشینها و ادوات نوین متناسب سوق داد.