سلسله نشستهای تخصصی بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی
اولین نشست از سلسله نشستهای «بررسی سیاستهای صنعتی کشور در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی» که با عنوان «سیاستهای تأمین ماشینها و تجهیزات کشاورزی» که در روز دوشنبه 20 آذرماه 1402 در محل این پژوهشکده برگزار گردید، تأمین ماشینآلات مورد نیاز کشور از دو منظر تمرکز بر ساخت و تأمین از تولیدات داخلی و یا واردات و تأمین از خارج از کشور مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
ایران سالیانه با تولید بیش از 120 میلیون تن محصولات کشاورزی یکی از قطبهای جهانی تولید محصولات کشاورزی است. همچنین اهمیت تأمین و حفظ امنیت غذایی کشور باعث گردیده تا بخش کشاورزی و صنایع غذایی، همواره مورد توجه سیاستگذاران قرار بگیرد، با این وجود به دلیل تکمیل نشدن زنجیره ارزش این صنایع، بهرهبرداری اقتصادی کشور در این حوزه بسیار پایینتر از ظرفیتهای موجود است. عواملی چون ضعف کشور در زمینه کشاورزی صنعتی، کوچک بودن قطعات زمینهای کشاورزی و عدم توجه به اتوماسیون این حوزه در مراحل کاشت، داشت و برداشت، بهرهوری این صنعت را به شدت کاهش داده است. حوزه زراعی به دلیل عواملی چون نقش اساسی در تأمین امنیت غذایی جامعه، انطباقپذیری بهتر با الگوی اقلیمی کشور و همچنین مهیا بودن امکان توسعه سریعتر و پایدارتر نسبت به سایر حوزههای کشاورزی همچون باغی از اهمیت بالاتری برخوردار است. از همین رو ورود به اصلاح زیرساختهای توسعه مکانیزاسیون در حوزه کشاورزی زراعی و اولویت بخشیدن به تدوین نقشه راه، تبیین وضع موجود و همچنین تهیه بسته سیاستی برای این حوزه از اهمیت و فوریت بالاتری نسبت به سایر حوزههای کشاورزی برخوردار است.
پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری به عنوان یکی از بازیگران اصلی در زمینه مطالعات راهبردی، سیاستپژوهی و حکمرانی در کشور از سال 1398 اقدام به ایجاد اندیشکده صنعت ماشینسازی نموده و انجام مطالعات سیاستپژوهی و پیگیری برای بهبود فضای سیاست صنعتی کشور از طریق اصلاح قوانین و ساختارها رسالت اصلی اندیشکده صنعت ماشینسازی تعریف شده است . از سال 1401 نیز پروژهای با عنوان «تدوین برنامه توسعه مکانیزاسیون کشاورزی با تأکید بر ماشینآلات و تجهیزات زراعی» با هدف آسیبشناسی و شناسایی راهکارهای رفع موانع توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در اندیشکده صنعت ماشینسازی انجام گردیده است.
- سیاست صنعتی کشور در اتخاذ توازن بین تأمین و صنعت ساخت ماشینها و تجهیزات کشاورزی و واردات این اقلام؛
- سیاستها و اقدامات وزارت صمت در راستای سیاست حمایت از ساخت داخل در کنار تأمین نیازهای بخش کشاورزی؛
- سیاستها و اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در راستای تأمین نیازهای بخش کشاورزی به ماشینآلات و ادوات در کنار سیاست حمایت از ساخت داخل؛
- توازن و هماهنگی بین دوگان تقویت صنعت ساخت داخل و تأمین ماشینها و تجهیزات و فناوریهای پیشرفته مورد نیاز.
دکتر کریم ذوالفقاری (رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی): مکانیزاسیون کشاورزی کشور از حیث تولیدات به سه دسته کلی قابل طبقهبندی هستند که شرایط، کیفیت، میزان تولید و همچنین نیاز کشور در این سه دسته با یکدیگر متفاوت است. این سه دسته عبارتاند از: ماشینهای مورد نیاز را به سه دسته میتوانیم تقسیم بکنیم:
- ادوات، دنبالهبندها و ماشینآلات فراوری محصولات کشاورزی: شرایط کشور در زمینه تولید این اقلام قابل قبول بوده و از سوی مرکز مکانیزاسیون کشور به عنوان متولی اصلی کشور در زمینه این اقلام هیچ احساس نیاز کمبودی در کشور محسوس نبوده و بنا بر اذعان این مرکز سازندگان ایرانی این اقلام توانایی ورود به کشورهای همسایه و تأمین نیاز این کشورها را دارا هستند.
- کشندههای تراکتور: در این حوزه کشور با نیاز گسترده در کنار فرسودگی ناوگان موجود مواجه بوده و از طیف مختلف تراکتورهای موجود در کشور اعم از تراکتورهای شالیزاری تا ماشینهای سنگین بالای ۲۰۰ اسب بخار، حدود ۵۵ درصد دارای عمر بالای ۱۳ سال عمر بوده و فرسوده محسوب میگردند. در صورتی که برنامه ۵ ساله برای جایگزینی این ماشینآلات در نظر گرفته شود، کشور به سالی ۳۰ تا ۵۰ هزار تراکتور برای جایگزینی در کنار ۲۰ تا ۳۰ هزار دستگاه جدید سالانه نیازمند بوده و تأمین ۷۰ تا 80 هزار دستگاه با توجه به حجم تولیدات فعلی کشور، قطعاً مستلزم تسهیل واردات برای رفع نیازهای کوتاهمدت در کنار برنامهریزی بلندمدت برای افزایش کمّی و کیفی تولیدات داخلی است.
- کمباین: در حوزه تولید کمباین، از دو تا شرکت اصلی کشور، در حال حاضر شرکت کمباین سازی سهند در تبریز در سنوات گذشته (حدود ۱ تا ۲ سال) تعطیل شده است و شرکت کمباین سازی اراک به عنوان تنها شرکت تولیدکننده فعال کمباین سالیانه ۸۰۰ تا 1000 دستگاه تولید میکند که در کنار تولیدات بنگاههای کوچکمقیاس که کمتر از 200 دستگاه در سال است که نیاز سالیانه به 220 کمباین را تأمین نمیکند و در این حوزه نیز همچون حوزه قبلی، اتخاذ سیاستهای تسهیل واردات در کوتاهمدت برای رفع نیاز فوری کشور در کنار برنامهریزی بلندمدت برای بهبود تولیدات داخلی در کنار افزایش آمار تولید ضروری است.
دکتر ابوذر جمشیدوند (مدیرکل دفتر ماشینآلات کشاورزی، ساختمانی و معدنی وزارت صمت): در تولید ماشینهای کشاورزی و ادوات و تجهیزات این حوزه، توجه به چهار جنبه به عنوان ارکان تولید این حوزه ضروری است:
- کیفیت: کیفیت محصولاتی (اعم از ماشین، ادوات و تجهیزات) که به دست کشاورزان به عنوان بهرهبرداران اصلی این تولیدات میرسد باید از استانداردهای لازم برخوردار بوده و کیفیت تولیدات این اقلام قابل تضمین باشد.
- خدمات پس از فروش: شرکتهایی که در این حوزه فعالیت میکنند باید امکان ارائه خدمات پس از فروش را دارا بده و این امر به عنوان یک الزام برای تولیدکنندگان در نظر گرفته شود.
- قیمت: محصولات تولیدی کشور در کنار دارا بودن از کیفیت قابل قبول، باید از قیمت معقول و توان رقابتپذیری در بازار در کنار نمونههای مشابه خارجی برخوردار باشند.
- زمان تحویل: با توجه به نیاز کشاورز به ماشینهای کشاورزی در برهههای خاص زمانی باید، دسترسی به این اقلام برای کشاورز از حیث زمانی به نحوی برنامهریزی گردد که دسترسی بهرهبرداران این اقلام (کشاورزان) به ماشینها، ادوات و تجهیزات در زمان مقتضی مقدور گردد.
مهندس حمیدرضا نامی (رئیس هیات مدیره اتماک): از تمام واحدهای تولیدی ماشینهای کشاورزی و سازندگان ادوات و تجهیزات، حدود صد کارخانه و شرکت تولیدی دارای واحد تحقیق و توسعه (R&D) بوده و به ارائه خدمات پس از فروش به مشتریان خود میپردازند. مابقی تولیدکنندگان در قالب واحدهای کارگاهی سنتی بوده و بعضاً تحت پوشش یا نظارت وزارت سمت وزارت جهاد کشاورزی و یا عضو هیچ تشکلی نیز نیستند. در مجموع فعالین این عرصه سالانه چیزی حدود ۳۰۰ هزار ماشین، ادوات و تجهیزات تولید میکنند که در مجموع بیش از ۹۸ درصد مصرف داخلی کشاورزان از طریق تولید داخل تأمین میشود.
مهندس حسین اصغری (مدیرکل دفتر امور سبزیها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی): عدد ۹۸ درصد تأمین نیاز کشور از طریق تولید داخل، معطوف به ادوات و دنباله بندهاست و این در حالی است که ما در واقعیت با یک زنجیره مواجه ایم که حتی با تولید 99 درصد آن در داخل، به این علت که حلقه اصلی زنجیره یعنی ماشینهای کشاورزی (همچون تراکتور و کمباین) به واردات وابستهاند، فعالیت این حوزه به درستی پیش نمیرود.
مهندس حسین اصغری (مدیرکل دفتر امور سبزیها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی): قیمتگذاری دستوری باعث گردیده است تا تفاوتی بین بنگاه تولیدی دارای توان تحقیق و توسعه، ارائه خدمات پس از فروش و توسعه محصول با کارگاههای سنتی تولیدی در بازار احساس نشود و انگیزه تولید باکیفیت را از بین ببرد. در این زمینه لازم است تا ضمن لغو قیمتگذاری دستوری به کشاورز اختیار انتخاب ماشین مورد نظرش را بدهیم تا به این نحو تجهیزات غیراصولی، غیر استاندارد و بیکیفیت به مرور از سبد انتخاب کشاورز کنار گذاشته شود.
مهندس حمیدرضا نامی (رئیس هیات مدیره اتماک): سیاست تکثر واحدهای تولیدی در دوران مدیریت اسبق مرکز توسعه مکانیزاسیون باعث گردید واحدهایی فعال گردند که نه به ارائه گارانتی میپردازند و نه خدمات پس از فروش به مشتریان عرضه میکنند. با این حال به دلیل چرخه اقتصادی ضعیف حوزه کشاورزی، کشاورزان ناچار به خرید این اقلام به علت قیمت پایینتر آنها هستند و همین امر توجیهپذیری هزینه کرد در طرحهای پژوهشی، هزینههای تحقیق و توسعه (R&D) و ارتقای فناوری را برای بنگاههای بزرگ تولیدی از بین میبرد.
مهندس حیدر خاوری دهقان (مدیرعامل شرکت ماشین برزگر همدان): با وجود اینکه کشور سالیانه به حدود 2 تا 3 هزار دستگاه بذرکار نیاز دارد، با این حال بیش از 50 تولیدکننده بذرکار در کشور تکثیر شدهاند و هر کسی توان ثبت اطلاعات خود در سامانههای مربوطه را برای بهرهمندی از تسهیلات داشته است، مجوز این حوزه را گرفته (مبتنی بر سیاست تکثر) و نهایتاً توجیهپذیری تولید این عرصه را از بین برده است.
مهندس جعفری: بعضی از حوزههای جدید تکنولوژی فرهنگ خرید خدمت از آژانسها جا افتاده است. برای مثال کسی به سراغ خرید پهپاد نرفته و طبیعتاً به علت پیچیدگی استفاده از پهپاد، کشاورزهای ما قبول کردهاند که به جای اینکه خودشان به سراغ خرید پهپاد بروند، خدمت بخرند. در زمینه بسیاری دیگر از ماشینها و ادوات کشاورزی کشور نیز میتوان سیاستهای مشابهی اتخاذ نمود.
دکتر کریم ذوالفقاری (رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی): در دنیا آژانسهای مکانیزاسیون یا شرکتهای خدمات مکانیزاسیون ارائه میدهند (و نیاز نیست به هر کشاورز یک تراکتور تخصیص یابد)؛ با این حال امروز تراکتور تنها وسیله کاشت و داشت و برداشت ما نبوده و بخشی از فرهنگ زندگی روستایی و تبدیل عضوی از خانواده روستاییان شده و از این وسیله در امور دامداری همچون جابجایی علوفهها و جابجایی دام و حتی برای برفروبی جاده استفاده میشود.
مهندس جعفری: لازم است تا سیاست تخصیص یک تراکتور و کمباین به هر کشاورز مورد بازنگری واقع گردد و به عبارت دیگر نیازی نیست هر کشاورز شخصاً دارای ماشینهای کشاورزی باشد و میتواند به خرید خدمات بپردازد.
به عنوان نمونه، یک تشکل به خرید ادوات باکیفیت پرداخته و با دارا بودن سبدی از تراکتور، بذرکار، دنبالهبند، ردیفکار و... ضمن ارائه خدمت به کشاورز، او را سرمایهگذاری روی وسایل و ادوات سنگین بینیاز کرده و برای مثال با پوشش سراسری کشور با تعداد مشخصی از ادوات و ماشینهای کشاورزی میتواند نیاز محدوده وسیعی از کشور را پوشش دهد و ایجاد 5 تا 10 تشکل برای کشور مبتنی بر نواحی مختلف، میتواند کشور را از حجم بالای تقاضا برای ماشینها و ادوات کشاورزی به علت تقاضای فرد به فرد به این اقلام بی نیاز کند.
دکتر ابوذر جمشیدوند (مدیرکل دفتر ماشینآلات کشاورزی، ساختمانی و معدنی وزارت صمت): قیمت تمام شده محصولات ایرانی در مقایسه با تولیدات سایر کشورها در منطقه یک ظرفیت رقابتی قابل توجه برای کشور ایجاد نموده است و در صورت حل سایر معضلات مرتبط با صادرات (همچون امور پولی و بانکی) ایران محدودیتی در حوزه صادرات نخواهد داشت.
دکتر کریم ذوالفقاری (رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی): در دسته ادوات، دنباله بندها و ماشینآلات فراوری محصولات کشاورزی، احساس نیاز و یاسی در کشور وجود نداشته و سازندههای ما به راحتی میتوانند نیاز کشورهای همسایه را تأمین نمایند.
مهندس حمیدرضا نامی (رئیس هیات مدیره اتماک): انجمن تولیدکننده ماشینهای کشاورزی (اتماک) از ایران به عنوان یکی از 15 عضو انجمن جهانی ماشینهای کشاورزی فعالیت داشته و در بسیاری از زمینهها به لحاظ فناوری فاصله زیادی با کشورهای رقیب حس نمیشود. این در حالی است که به لحاظ قیمت تمام شده ادوات و تجهیزات دارای مزیت بوده و میتوانیم فرصتهای صادراتی بسیار زیادی فعال کنیم.
- تاریخ : ۱۴۰2/09/۲۱