بررسی ساختار تأمین مالی صنعت ماشین‌سازی
به طور کلی ماشین‌آلات با توجه به ماهیت سرمایه‌ای آن‌ها، الزامات خاصی برای تأمین مالی دارند. قیمت واحد محصولات در این صنعت نسبت به سایر محصولات صنعتی و نهایی بالاتر است. این موضوع در تمام حلقه‌های زنجیره صنعت ماشین‌سازی از جمله توسعه فناوری، تجاری‌سازی، تولید صنعتی و فروش تأثیرگذار است. در مرحله توسعه فناوری، توسعه فناوری‌های لازم و ساخت نمونه اولیه یک ماشین صنعتی نیازمند هزینه و زمان زیادی است. همچنین راه‌اندازی شرکت‌های ماشین‌ساز نیازمند خرید ماشین‌ابزار و تجهیزات گران‌قیمت برای تولید ماشین‌آلات است؛ بنابراین نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی برای راه‌اندازی واحدهای بزرگ ماشین‌سازی وجود دارد. سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهای تولیدکننده ماشین‌آلات نیز بالاست.
از طرف دیگر ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی عموماً به عنوان نهاده بخش‌های مختلف صنعتی برای تولید محصولات نهایی به کار می‌روند و در دسته کالاهای سرمایه‌ای و گران‌قیمت قرار می‌گیرند. قیمت و شرایط فروش ماشین‌آلات خطوط تولید تأثیر مستقیم و ملموسی بر شاخص‌های اقتصادی راه‌اندازی یک فعالیت تولیدی دارد. لذا صاحبان کسب‌وکارهای تولیدی برای خرید تجهیزات صنعتی مورد نیاز خود، غالباً به دنبال دریافت تسهیلات از بانک‌ها و نهادهای مالی هستند. علاوه بر این، ماشین‌آلات با توجه به کاربری طولانی‌مدت، نیازمند خدمات پس از هستند. از این رو خدمات اعتباری برای گارانتی کیفیت، یکی دیگر از خدمات موردنیاز در صنعت ماشین‌سازی است.
سازوکارهای مالی مورد نیاز توسعه صنعت ماشین‌سازی
به طور کلی ایجاد و توسعه یک شرکت ماشین‌سازی را می‌توان در مراحل شکل‌گیری، تولید صنعتی و توسعه بازار دسته‌بندی کرد. در هر مرحله نیاز به منابع و خدمات تسهیل شده مالی – اعتباری ویژه‌ای وجود دارد که با توجه به گستره وسیع حوزه‌های کاربری ماشین‌آلات، سازوکارهای متنوع مالی برای حل هر مسئله نیاز است.
مسیرهای مختلفی را می‌توان برای شکل‌گیری یک شرکت سازنده ماشین‌آلات تصور نمود که از جمله آن می‌توان به ایجاد استارتاپ‌ها، انشعاب از سازندگان موجود و یا تبدیل واحد تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات شرکت‌های صنعتی به شرکت‌های سازنده اشاره نمود. برای شکل‌گیری یک واحد ماشین‌سازی باید فناوری لازم برای ساخت یک ماشین اکتساب شده و به یک محصول تجاری تبدیل شود. نمونه اول ماشین‌آلات می‌تواند برای اثبات کارایی یا در صورت وجود متقاضی به سفارش ساخته شود. برای ساخت اولین نمونه محصول، شرکت‌ها نیازمند منابع هزینه‌ای یا تسهیلات با نرخ بهره پایین هستند. برای توسعه فناوری ماشین‌آلات و شکل‌گیری واحدهای ماشین‌ساز، برنامه‌های حمایتی زیر پیشنهاد می‌گردد:
- حمایت از استارتاپ و شرکت‌های ماشین‌ساز برای ساخت نمونه اول
- تسهیلات ویژه برای خریداران پیشرو ماشین‌آلات جدید
- حمایت از بهره‌برداران بزرگ ماشین‌آلات برای ایجاد واحدهای ماشین‌ساز
- حمایت از توسعه شرکت‌های نوپای ماشین‌ساز
همچنین برای تأمین نقدینگی مورد نیاز شرکت‌های ماشین‌ساز موجود راهکارهای ذیل قابل استفاده است:
- سرمایه در گردش (شامل تسهیلات خرید مواد اولیه و قطعات، استصناع، خرید دین و تأمین مالی پروژه‌ها)
- تأمین منابع مالی لازم برای توسعه شرکت‌های ماشین‌ساز
با توجه به قیمت بالای ماشین‌آلات، خریداران غالباً نیازمند استفاده از تسهیلات برای خرید مدتدار ماشین‌آلات مورد نیاز خود خواهند بود. ابزارهای مالی قابل استفاده برای تحریک تقاضای ماشین‌آلات ساخت داخل شامل:
- تأمین مالی خرید اقساطی یا لیزینگ
- تخفیف در سود یا تنفس بیشتر تسهیلات دریافت شده بانکی
- تأمین مالی (فاینانس) قراردادهای ساخت و بهره‌برداری
نهادهای تأمین مالی
در حال حاضر نهاد متمرکزی برای تأمین مالی طرح‌های توسعه فناوری ماشین‌سازی وجود ندارد. در حوزه توسعه فناوری، معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی تأمین مالی طرح‌ها را بر عهده دارند. فعالیت نهادهای مذکور در حوزه توسعه فناوری به صورت عمومی است و برنامه‌های حمایتی خاصی برای توسعه، انتشار و ارتقاء فناوری‌های حوزه ماشین‌سازی تعریف نشده است. از این‌روی نهاد تخصصی برای تجهیز منابع مالی تسهیل شده، طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌های حمایتی ساخت داخل و ماشین‌سازی و تأمین مالی خرید ماشین‌آلات از داخل مورد نیاز است.
برخی از مهم‌ترین برنامه‌های قابل پیاده‌سازی توسط نهاد مالی تخصصی توسعه ساخت داخل و ماشین‌سازی عبارت‌اند از:
- ارائه تسهیلات توسعه خط تولید و افزایش مقیاس به شرکت‌های تجهیزات‌ساز و ماشین‌ساز در حوزه‌های هدف
- ارائه تسهیلات لیزینگ به خریداران ماشین‌آلات صنعتی ساخت داخل
- ارائه تسهیلات سرمایه در گردش به سازندگان در حوزه‌های هدف در قالب قراردادهای استصناع یا خرید دین
- ارائه تسهیلات توسعه صادرات به شرکت‌های سازنده و یا کنسرسیوم‌های صادراتی
- تأمین مالی ریالی با نرخ ترجیحی به منظور ایجاد خطوط تولید با طراحی پایه ایرانی
- دادن تنفس و یارانه سود به تسهیلات دریافت شده از بانک‌ها برای خرید ماشین‌آلات داخلی
- تأمین مالی پروژه‌ای کارفرمایان در قالب قراردادهای (EPC+F) یا BOT
- پوشش ریسک فنی اجرای پروژه‌های صنعتی توسط شرکت‌های داخلی به صورت اتکایی
- مشارکت در تأمین اعتبار پروژه‌های ساخت بار اول دستگاه‌های دولتی در حوزه‌های صنعتی پیشران (در صورتی که بخشی از بودجه تحقیق و توسعه دستگاه‌ها از مسیر صندوق عبور کند).
- تأمین مالی با ضمانت‌نامه صندوق‌های ضمانت تخصصی و صندوق‌ها پژوهش و فناوری
- بیمه اتکایی ضمانت‌های مازاد حد اعتباری صندوق‌های ضمانت و صندوق‌های پژوهش و فناوری
