جستجو کردن
Close this search box.

تحلیل زنجیره ارزش صنعت ماشین‌سازی در ایران

صنعت ماشین‌سازی مشتمل بر مجموعه‌ای از اجزاء سخت‌افزاری، دانشی و نرم‌افزاری است که منجر به ایجاد یک عملکرد واحد در یک ماشین می‌گردد. اجزاء سخت‌افزاری شامل مواد اولیه و قطعات (سازه و ساختار ماشین)، عملگرها و ماژول‌ها می‌شود. عملکرد یک ماشین وابسته به یکپارچه‌سازی درست قطعات و ماژول‌ها به صورت یک سیستم منسجم است. از همین رو، قرارگیری درست این اجزاء در کنار یکدیگر می‌تواند یک مفهوم تحت عنوان ماشین را بسازد. هر کدام از این پارامترها از نظر فنی و هزینه‌ای سهم مشخصی در یک ماشین دارند. شناخت هر یک از اجزاء و سهم آن‌ها، برای تحلیل درست زنجیره ارزش صنعت ماشین‌سازی ضروری است.
در مطالعه حاضر، تلاش شده است وضعیت موجود زنجیره ارزش صنعت ماشین‌سازی در کشور و همچنین توانمندی‌های موجود در هر حلقه از این زنجیره بررسی گردد.

تعاریف

ماشین: ماشین عبارت است از یک مجموعه یکپارچه متشکل از بخش‌های مکانیکی و الکترونیکی است که دارای عملکرد واحدی است و یک ورودی مشخص را به یک خروجی متفاوت تبدیل می‌کند. خروجی یک ماشین یک محصول قابل‌استفاده و یا دارای کاربرد مشخص است.

تجهیز: هر مجموعه یکپارچه متشکل از بخش‌های مکانیکی و الکترونیکی که صرفاً یک فرآیند مشخص را مستقل از هر وسیله و تجهیز دیگری انجام می‌دهد. به عبارتی عملکرد آن به‌تنهایی امکان‌پذیر و معنی‌دار است. تجهیز خروجی مشخص و دارای کاربرد مستقلی ندارد. به عنوان مثال بویلر یک تجهیز است که بخار آب و یا حرارت ناشی از آن در یک بخش از ماشین و یا یک فرآیند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ماژول: هر بخش مکانیکی و یا الکترونیکی یک ماشین که به‌تنهایی عملکرد معناداری ندارد اما یک عملگر است و عملکرد آن در ارتباط با سایر اجزای ماشین مشخص می‌شود.

قطعه: هر جزء مکانیکی یا الکترونیکی که بخش کوچکی از یک ماشین بوده و ارتباط‌دهنده یک جزء با جزء دیگر در ماشین است که این جزء یک قطعه و یا یک ماژول است. قطعه می‌تواند در دو قالب استاندارد و غیر استاندارد باشد. منظور از قطعه استاندارد قطعه‌ای است که در همه دنیا در شکل‌های و اندازه‌های مشخص ساخته می‌شود.

وضع موجود

پرمصرف‌ترین اشکال فلزی مورد استفاده در صنعت ماشین‌سازی، انواع پروفیل و ورق است. انواع پروفیل‌ها و مقاطع فلزی مورد نیاز کشور در داخل قابل تولید هستند اما هنوز در تولید ورق محدودیت وجود دارد. گلوگاه اصلی تولید ورق‌های آلیاژی که در صنعت بسیار پرمصرف‌اند، روش‌های استحکام‌بخشی و عملیات حرارتی ویژه آن‌هاست. تولید ورق در ایران صرفاً به معنای نورد و کاهش ضخامت وجود دارد از همین رو زنجیره تولید این محصول کامل نبوده و نیاز به توسعه و تکمیل دارد.

یکی دیگر از مشکلات اصلی مواد اولیه در صنعت ماشین‌سازی، عدم تولید آلیاژهای خاص (از نظر خواص استحکامی و عملکردی) و گران‌قیمت بودن آن‌ها است. گلوگاه تولید آلیاژهای خاص، فناوری‌های آلیاژسازی و روش‌های خاص تولید مرتبط با آن است. بر این اساس برنامه‌ریزی و داخلی‌سازی و همچنین کاهش قیمت اقلام پرمصرف این حوزه با هدف کاهش قیمت تمام‌شده ماشین‌آلات داخلی پیشنهاد می‌شود

قطعات روتین و با کاربری غیرحساس مانند برخی چرخ‌دنده‌ها، شفت‌ها و انواع پیچ‌ها به صورت محدود در داخل تولید می‌شوند؛ اما در حال حاضر هیچ شرکت قطعه‌ساز عمده‌ای در صنعت ماشین‌سازی وجود ندارد. لذا عمده قطعات مورد نیاز این صنعت از خارج تهیه می‌شود. برای تکمیل زنجیره ارزش و داخلی‌سازی بخش‌های وارداتی، تدوین برنامه‌ای با هدف تکمیل زنجیره ارزش و داخلی‌سازی قطعاتی چون بردهای کنترلی دولایه و چند لایه، انواع بلبرینگ و رولبرینگ، بال‎اسکرو و لید‎اسکرو و همچنین انواع چرخ‌دنده‌ها لازم است.

بحث تیراژ تولید، اولین مسئله حائز اهمیت برای تولید ماژول‌ها است. در حال حاضر به دلیل پایین بودن تیراژ، تولید این اقلام به‌صرفه نیست و یا قیمت تمام‌شده فعلی قابلیت رقابت با ماژول‌های وارداتی را ندارد. یکی از راهکارها برای حل این مشکل، تجمیع نیاز صنایع ماشین‌سازی کشور و برنامه‌ریزی برای تولید آن‌هاست. الکتروموتورها، گیربکس‌ها، پمپ‌ها و الکتروپمپ‌ها، منابع تغذیه و همچنین شیرهای کنترل، اصلی‌ترین اقلامی هستند که قابلیت تجمیع نیاز صنایع داخلی برای تولید انبوه را دارند.

بهبود خدمات تخصصی مورد نیاز صنعت ماشین‌سازی، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

- توسعه زیرساخت‌های خدمات ریخته‌گری شامل ریخته‌گری تحت فشار (ساخت ماشین دایکست در ایران) و ریخته‌گری دقیق

- عملیات حرارتی شامل سخت‌کاری سطحی (نیتروره کردن)

- ماشینکاری-ورقکاری-برش-تراش CNC که علی‌رغم تعدد شرکت‌های CNCساز داخلی، ماشین‌آلات دقیق کم تولید می‌شود.

- پوشش‌دهی: ماشین صنعتی پوشش‌دهی به روش PVD که قابلیت ایجاد سخت‌ترین پوشش‌ها را دارد. این مورد در داخل سازنده دارد ولی محدود است.

عمده شرکت‌های ماشین‌ساز داخلی فاقد تیم تحقیق و توسعه هستند. تنها بخش اندکی دارای تیم تحقیق و توسعه مستقل هستند. لذا صنعت ماشین‌سازی کشور در یک فضای سنتی و بدون نوآوری مشغول به تولید است و توانایی پاسخگویی به نیازهای جدید بازار حتی در حد ساخت دستگاه‌های با مقیاس بزرگ را ندارند.

عمده شرکت‌های ماشین‌ساز، دارای یک طراح مکانیک تجربی و یا آموزش‌دیده هستند اما سایر بخش‌ها همچون الکترونیک و نرم‌افزار را به صورت برون‌سپاری از سایر شرکت‌ها خدمت می‌گیرند و در بخش‌های تولیدی، ماشین‌سازان ترجیح می‌دهند از نیروهای تجربی استفاده کنند. لذا در صنعت ماشین‌سازی کشور، نقش نیروی آموزش‌دیده، تحصیل‌کرده و آموزش‌دیده بسیار کمرنگ است. از این رو لازم است سیاست‌هایی از سوی دولت به منظور تشویق شرکت ماشین‌ساز برای استفاده از نیروی فارغ‌التحصیل دانشگاهی طراحی و اجرا شود. برای فعالیت‌های مهارتی نیز دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای، باید نیروهای تکنسین توانمند و آشنا با فناوری‌های جدید تولید، تربیت کنند.

یکی از استراتژی‌های مهم برای ارتقا سطح فناوری در صنعت ماشین‌سازی، حمایت از ایجاد و رشد شرکت‌های ماشین‌ساز دانش‌بنیان است. آمار ارائه‌شده توسط معاونت علمی و فناوری نشان‌دهنده این امر است که خوشبختانه حدود 25 درصد از کل شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه ساخت تجهیزات آزمایشگاهی یا ماشین‌آلات صنعتی فعال هستند. تقویت این بخش از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند بسترساز ایجاد نسل جدیدی از ماشین‌سازان داخلی باشد که بحث تحقیق و توسعه محور اصلی آن‌هاست و ضعف موجود در نسل فعلی ماشین‌سازان داخلی در زمینه تحقیق و توسعه به تدریج برطرف خواهد شد.یکی از استراتژی‌های مهم برای ارتقا سطح فناوری در صنعت ماشین‌سازی، حمایت از ایجاد و رشد شرکت‌های ماشین‌ساز دانش‌بنیان است. آمار ارائه‌شده توسط معاونت علمی و فناوری نشان‌دهنده این امر است که خوشبختانه حدود 25 درصد از کل شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه ساخت تجهیزات آزمایشگاهی یا ماشین‌آلات صنعتی فعال هستند. تقویت این بخش از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند بسترساز ایجاد نسل جدیدی از ماشین‌سازان داخلی باشد که بحث تحقیق و توسعه محور اصلی آن‌هاست و ضعف موجود در نسل فعلی ماشین‌سازان داخلی در زمینه تحقیق و توسعه به تدریج برطرف خواهد شد.

یک سازوکار خوب برای توسعه صنعت ماشین‌سازی، ایجاد پیوند بین شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان با شرکت‌های باسابقه و بزرگ ماشین‌ساز کشور است. همکاری این دو دسته از شرکت‌ها باعث خواهد شد تا شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، به زیرساخت تولید، تجارب مدیریتی و کانال‌های بازار دست یابند و شرکت‌های بزرگ هم ضمن دستیابی به فناوری‌های جدید، سبد محصولات خود را گسترش داده و برند خود را تقویت نمایند. حمایت از ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر شرکتی (CVC) ذیل شرکت‌های بزرگ مثل مپنا و آذرآب می‌توانند به تحقق این هدف کمک نمایند.

اولین مسئله در بحث استانداردسازی صنعت ماشین‌سازی، وجود یک نهاد بررسی‌کننده و تأییدکننده ذی‌صلاح برای بررسی میزان انطباق تولیدات شرکت‌های ماشین‌ساز بر مبنای معیارها و استانداردهای بین‌المللی است. همچنین تدوین استانداردهای ملی مشخص بر اساس استانداردهای بین‌المللی و الزام ماشین‌سازان برای رعایت آن‌ها باید مدنظر قرار گیرد.

سازمان ملی استاندارد باید صنعت ماشین‌سازی را به عنوان یک حوزه مهم مورد توجه قرار داده و با تشکیل کمیته‌های فنی ویژه‌ای برای این صنعت، استانداردهای ملی مورد نیاز را طراحی و تصویب نماید.

همچنین لازم است سازمان ملی استاندارد با مشارکت وزارت صنعت، معدن و تجارت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مهم‌ترین انجمن‌های صنعتی و صنفی این حوزه، کمیته‌ای را برای تدوین استانداردهای ملی تخصصی این صنعت و همچنین نظارت بر پیاده‌سازی صحیح آن‌ها ایجاد نماید. مشارکت فعال این کمیته در فعالیت‌های بین‌المللی استانداردسازی مرتبط با ماشین‌سازی به ویژه در سازمان‌های ISO و IEC می‌تواند به انتقال تجارب جهانی به کشور کمک نماید.

یکی از راهکارهای توسعه بازار ماشین‌آلات ساخت داخل، به کارگیری آن‌ها توسط شرکت‌های طراح و اجراکننده خطوط تولید صنعتی (EPC کار) است؛ چرا که بسیاری از سرمایه‌گذاران، توان فنی جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی اجزاء خطوط تولید را ندارند. شرکت‌های ماشین‌ساز منفرد هم غالباً بر محصولات خود متمرکز هستند و دانش طراحی خطوط تولید و یکپارچه‌سازی اجزاء خط تولید در قالب یک فرایند مهندسی را ندارند. از همین رو در حوزه‌های صنعتی مختلف به ویژه برای تولید محصولات پیچیده، وجود شرکت‌های پیمانکار طراح و اجراکننده خطوط تولید اهمیت زیادی دارد. نیاز به چنین شرکت‌هایی در بازارهای صادراتی هدف محصولات صنعت ماشین‌سازی ایران ضروری‌تر است؛ چرا که غالباً در کشورهای هدف که از نظر صنعتی هم‌سطح و یا پایین‌تر از ایران هستند، سرمایه‌گذاران به عنوان خریداران ماشین‌آلات ایرانی، غالباً نیازمند طراحی، اجرا و تحویل یک خط کامل به صورت کلید در دست هستند.

فرم درخواست گزارش

برای دریافت فایل کامل گزارش فرم زیر را تکمیل نمایید.

فرم درخواست گزارش

چنانچه تمایل داشته باشید می‌توانید برای دریافت فایل کامل گزارش فرم زیر را تکمیل نمایید.

درخواست شما با موفقیت ارسال شد.