پیشنهادهایی برای توسعه صنعت ماشین‌سازی در ایران
اصلاح زیرساخت‌های قانونی و سیاست‌گذاری صحیح برای توسعه صنعت ماشین‌سازی، بی‌شک می‌تواند تسریع در روند توسعه سایر حوزه‌های صنعتی مهم در کشور را به دنبال داشته باشد؛ چراکه صنعت ماشین‌سازی به عنوان موتور پیشران دیگر صنایع کشور از قبیل کشاورزی، پتروشیمی، راه و شهرسازی، نساجی و صنایع پیشرفته (Hi-Tech) مطرح است. در ادامه پیشنهادهایی به منظور بهبود روند سیاست‌گذاری در صنعت ماشین‌سازی و همچنین شتاب‌بخشی به توسعه این صنعت راهبردی ارائه شده است.
تدوین یک سند ملی
توسعه صنعت ماشین‌سازی نیازمند تبدیل شدن آن به یک اولویت صنعتی در سطح ملی است. در این راستا، “تدوین یک سند ملی” که راهبردهای اصلی کشور، اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت توسعه صنعت ماشین‌سازی و تقسیم کار ملی بین سازمان‌های ذی‌نفع در آن تعیین شده باشد. از همین رو اندیشکده صنعت ماشین‌سازی طی تفاهم‌نامه‌ای بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صمت، متولی تدوین این سند ملی صنعت ماشین‌سازی با عنوان ” سند راهبردی و برنامه اقدام توسعه صنعت ماشین‌سازی” است.
اصلاح سیستم تعرفه‌گذاری به منظور حمایت از تولیدات داخل در برابر واردات
اصلاح روند تعرفه‌گذاری و افزایش نرخ تعرفه‌ها بر ماشین‌آلاتی که قبلاً در داخل ساخته شده‌اند و یا قابلیت داخلی‌سازی دارند، زمینه‌ساز پیشرفت این صنعت بوده و واردات کنندگان این ماشین‌آلات را به سمت خرید این اقلام از تولیدکنندگان داخلی و مشارکت با ایشان با هدف توسعه محصولات ترغیب خواهد نمود. البته باید تأکید نمود که منظور از افزایش تعرفه‌ها، وضع تعرفه‌های غیرمنطقی، مثل صنعت خودرو نیست؛ بلکه در حال حاضر تعرفه‌های صنعت ماشین‌سازی بین 5 تا 50 درصد است و هوشمندسازی تعرفه‌ها براساس برنامه‌ریزی برای توسعه توانمندی‌های ساخت داخل در همین بازه تعرفه‌ای توصیه می‌شود.
اصلاح ساختار کدگذاری کالاها
مقایسه میان تعداد کدهای تعرفه‌ای تعریف‌شده در سیستم گمرکی و صنعتی کشورهای گوناگون می‌تواند به عنوان معیاری برای سنجش تلاش هر کشور در رصد دقیق‌تر اقلام و کالاهای وارداتی، صادراتی و تولیدی آن کشور باشد. برای مثال در ذیل فصل 84 در سیستم کد بین‌المللی کالا، کشور ترکیه با تعریف کدهای 10 رقمی به منظور دسته‌بندی دقیق‌تر کالاها و رصد آسان‌تر اقلام، به تعریف بیش از 1420 کد ذیل این فصل اقدام کرده است. این در حالی است که ایران علاوه بر استفاده از سیستم 8 رقمی کدگذاری، تنها در حدود 700 کد ذیل فصل 84 تعریف کرده است که همین امر شفافیت کمتر، عدم تفکیک دقیق کالاها، تعرفه‌گذاری ناکارآمد و سیاست‌گذاری غیراصولی را در پی داشته است. بنابراین لازم است به تدریج ساختار کدگذاری کالاها در نظام گمرک به سمت دقیق‌تر شدن و شفافیت بیشتر حرکت کند.
هدایت کردن منابع مالی و اعتباری صندوق توسعه ملی به سمت حمایت از ساخت داخل
توجه به ویژگی‌های خاص صنعت ماشین‌سازی از جمله قیمت بالای هر واحد محصول، نیاز به سرمایه در گردش زیاد در واحدهای ماشین‌ساز حجمم بالای سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد نهادهای تخصصی برای تأمین مالی این صنعت و همچنین توسعه ابزارهای مالی ویژه باید در دستور کار قرار گیرد. در این راستا اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد یک صندوق مادر در سطح ملی با حداقل یک میلیارد دلار سرمایه (به صندوق نوآوری و شکوفایی) برای ارائه تسهیلات توسعه‌ای به فعالان این صنعت؛
- ایجاد صندوق‌های پژوهش و فناوری ویژه برای هر یک از حوزه‌های مهم صنعت ماشین‌سازی از قبیل ماشین‌ابزار، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات پایین‌دستی پتروشیمی با حمایت دولت؛
- توسعه ابزارهای تضمین جدید متناسب با نیازهای شرکت‌های ماشین‌سازی و خریداران آن‌ها؛
- اضافه شدن تسهیلات ریالی برای خریداران ماشین‌آلات ساخت داخل به سبد تسهیلات صندوق توسعه ملی و بانک‌های عامل آن؛
تدوین برنامه میان‌مدت به منظور تولید ماشین‌آلات مرتبط با 5 خانواده پرمصرف
در صورت شناسایی دقیق اقلام وارداتی ذیل 5 خانواده پرمصرف در کشور، می‌توان از تولیدکنندگان داخلی ماشین‌آلات برای تولید این اقلام حمایت کرد و از این طریق، سهم بزرگی از منابع ارزی لازم برای واردات ماشین‌آلات به کشور را به سمت حمایت از تولید داخل هدایت کرد چرا که برای مثال 5 خانواده اصلی وارداتی از ماشین‌آلات به کشور سهمی در حدود 40 درصد از کل واردات ماشین‌آلات را شامل می‌شود به خود اختصاص داده‌اند و در صورت داخلی‌سازی این 5 حوزه، حدوداً نیمی از نیاز کشور به ماشین‌آلات در داخل تأمین خواهد شد.
توسعه زیرساخت‌های یکپارچه اطلاعاتی از توانمندی‌های داخلی و نیازهای کشور
علیرغم وجود سامانه‌های مختلف در وزارت صمت و سایر دستگاه‌های اجرایی هنوز یک زیرساخت اطلاعاتی یکپارچه و هوشمند برای معرفی توانمندی‌های کشور در زمینه ساخت داخل صنعت ماشین‌سازی وجود ندارد. لذا برای حل این چالش پیشنهاد می‌گردد:
- ایجاد دفتر مستقل برای صدور گواهی ساخت داخل برای شرکت‌های تجهیزات‌ساز و ماشین‌ساز با ذکر عمق ساخت داخل توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری وزارت صمت؛
- توسعه زیرساخت اطلاعاتی هوشمند و یکپارچه از توان داخل با همکاری وزارت صمت و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که در آن اطلاعات شرکت‌های ماشین‌ساز و تجهیزات‌ساز ایرانی از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه، شرکت‌های فعال در زنجیره ارزش صنعت ماشین‌سازی (قطعه‌ساز، ارائه‌دهنده خدمات و…)، آمار دقیق واردات و معافیت‌های اعطاشده آمده باشد به صورت هوشمند درخواست‌های خرید ماشین‌آلات را به شرکت‌های مرتبط داخلی اعلام کند. در این زیرساخت استفاده از فناوری‌های جدید اطلاعاتی از جمله هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و بلاک‌چین باعث کارایی و اثربخشی بیشتر این زیرساخت‌ها خواهد شد.
